اندیشکده آمریکایی ویلسون؛
آیا واشنگتن احرار الشام را جایگزین داعش می‌کند؟
روسیه و رژیم سوریه در خواست کرده‌اند که احرار الشام در فهرست گروه‌های تروریستی قرار گیرد و از مذاکرات صلح بین المللی کنار گذاشته شود. اما آمریکا نام این گروه را در فهرست سازمان تروریستی وارد نکرده است.
گروه بین الملل « نسیم آنلاین »- اندیشکده "ویلسون" در گزارشی به معرفی احرار الشام می پردازد و می نویسد:
احرارالشام (یا «مردان آزاد سوریه»)، یک جنبش سلفی است که در ژانویه 2012 پدید آمد و از آن زمان به بعد، به یک قدرت مهم سیاسی و نظامی در جنگ داخلی سوریه تبدیل شده است. هدف این جنبش، سرنگونی رژیم بشار اسد است. تا اواسط سال 2016، احرار الشام از یک شبکه کوچک از گروه‌های شورشی، به یک شورش پیچیده با طیف وسیعی از فعالیت‌ها و عملکردها، شامل انجام خدمات اجتماعی و ارائه کمک‌های انسان دوستانه، تبدیل شد.
بنیانگذاران این جنبش، زندانیانی بودند که در نیمه دوم سال 2016 از بخشی از زندان «صیدنایا» که بسیاری از افراطیون در آن زندانی بودند، آزاد شدند. بسیاری از این افراد به جرم مشارکت در شورش علیه ائتلاف آمریکا در عراق، زندانی شده بودند. آنها پس از آزادی، در روستاها و شهرهای زادگاه خود با فعال سازی مجدد شبکه‌های قدیمی اسلامی، گروه‌های مسلحی را تشکیل دادند. شبه نظامیان فردی در نهایت زیر چتر احرارالشام، به یکدیگر پیوستند.
یکی از بنیانگذاران و رهبر اصلی احرارالشام، «حسن عبود»، با نام مستعار «ابو عبدالله حموی» بود. در سپتامبر 2014، عبود به همراه 14 تن از مقامات رده اول و دوم این جنبش، در انفجاری که در طول یک جلسه محرمانه در منطقه «رام حمدان» واقع در مناطق شمالی استان «ادلب» رخ داد، کشته شد. علت انفجار غیرقابل توضیح باقی ماند. حدس و گمان عده‌ای بر این است که این انفجار کار یک گروه شورشی بوده است، در حالی که برخی دیگر معتقدند این انفجار، تنها یک حادثه در یکی از انبارهای مهمات مجاور بود.
همانطور که در ابتدا انتظار می‌رفت، از بین رفتن رهبران ارشد، اختلال عمده‌ای در انسجام و یا فعالیت‌‌های گروه، ایجاد نکرد. مجلس شورای حاکم در جنبش، با نمایشی از سطح بالای نهادینه شدن، به سرعت «هاشم الشیخ»، با نام مستعار «ابو جابر مسکنی» را به عنوان رهبر جدید منصوب کرد. وی به مدت یک سال در این سمت باقی ماند و پس از آن استعفا داد.
در سپتامبر 2015، مجلس شورا، «محند المصری» (با نام مستعار ابو یحیی حموی یا ابو یحیی القاب) را به عنوان رهبر جدید این گروه منصوب کرد. «المصری» یکی از زندانیان سابق «صیدنایا» است. وی رهبری یکی از نخستین واحدهای نظامی در منطقه ادلیب-حما بر عهده داشت.
* تقلای احرار الشام برای جدا شدن از داعشاحرارالشام در چارچوب ایدئولوژیکی سلفی تاسیس شد. هدف بلند مدت این گروه، ایجاد «یک جامعه متمدن اسلامی در سوریه» بر مبنای قانون شریعت است. این گروه بارها ایده یک دموکراسی سکولار را رد کرده اما تلاش کرده است تا آزادی سیاسی را با قانون شریعت، به عنوان پایه و اساس دولت، آشتی دهد. به عبارت دیگر، به نظر می‌رسد که این گروه، طرفدار انتخاب مقامات، طبق یک قانون اساسی اسلامی و به نوعی مانند جمهوری اسلامی ایران است. «حسن عبود»، نخستین رهبر گروه احرار الشام، در مصاحبه‌ای گفت که یک حکومت نظامی «به این معنا نیست که [ما] به دنبال رژیمی اقتدارگرا و دیکتاتوری هستیم که مردم را از حقوق خود محروم می‌کند، بلکه [ما] خواستار رژیمی بر مبنای قانون اساسی (شورا) و مشارکت ملت (امت) هستیم که نقش آن نظارت بر حاکم است.
هنگامی که این جنبش ایجاد شد، به شکلی واضح، از یک گفتمان سلفی و جهادی طرفداری کرد. اما تلاش کرد تا خود را از القاعده و جهادگرایی سلفی داعش، متمایز نشان دهد. این گروه، خود را یک گروه مستقل توصیف می‌کرد و اعلام کرده بود که به هیچ سازمان، حزب یا گروهی وابسته نیست. برخلاف القاعده و داعش، احرارالشام مرتبا اعلام می‌کرد که مبارزات این گروه تنها به سوریه محدود می‌شود.
در اواسط 2014، این گروه کم کم به برداشتن گام‌های سیاسی عملی، از جمله امضای میثاق انقلاب، ابتکاری از گروه‌های اسلامی سوریه مبادرت ورزید. اهداف و اصول میثاق، آهنگ ناسیونالیستی داشت. این میثاق خواستار ایجاد یک دولت اسلامی نبود؛ بلکه به دنبال برقراری «عدالت، قانون و آزادی» و همچنین شامل تعهداتی برای محدود کردن درگیری در داخل قلمروی سوریه؛ تکیه صرف بر عناصر سوری؛ و حفظ تمامیت ارضی سوریه بود. با این وجود، این جنبش نشانه‌های متناقضی از خود بروز داد؛ چرا که ایدئولوژی اصلی این جنبش، سلفی باقی مانده بود.
احرار الشام پا را فراتر گذاشت. در سپتامبر 2014، رهبر دینی گروه، یک روحانی که «ابو یزن» نام داشت، عقاید وسواسی سلفی-جهادی مورد حمایت القاعده و داعش را به باد انتقاد گرفت. وی در نامه‌ای آنلاین، از مردم سوریه به خاطر همکاری قبلی خود عذرخواهی کرد. وی نوشت: «بله، من یک سلفی-جهادی بودم و به همین جرم در زندان‌های رژیم زندانی شدم. امروز از خدا طلب مغفرت نموده و توبه می‌کنم. من از مردم خود به خاطر مشارکت با آنها [داعش و القاعده] در جنگ‌های آرمان گرایانه‌ای که نیازی به آن نداشتند، عذرخواهی می‌کنم.» «عبود» نیز پیش از این برخی از مفاهیم سلفی جهادی مشترک بین القاعده و داعش را مورد انتقاد قرار داده بود.
«لبیب النحاس»، رئیس روابط سیاست خارجی احرارالشام، در سال 2014 نوشت: «ما به دنبال ایجاد توازنی هستیم که به خواسته‌های مشروع اکثریت احترام گذاشته و از جوامع اقلیت محافظت می‌کند و آنها را قادر می‌سازد که در آینده سوریه، نقش مثبت و واقعی داشته باشند.» وی افزود: «ما به آینده‌ای متعادل برای سوریه اعتقاد داریم که از دولت محافظت کرده و اصلاحاتی را که به نفع تمام مردم سوریه است، ایجاد می‌کند.»
در سال 2016، «علی عمر»، معاون رهبر احرارالشام، این گروه را از القاعده و داعش متمایز شناخت. وی جنبش جدیدی را معرفی کرد که به رویکردها و ابزار پیشینیان اسلامی خود برای رسیدن به هدف مشترک ایجاد یک دولت اسلامی احترام می‌گذاشت و در عین حال، خط سیر خود را نیز ترسیم کرد. وی در یک سخنرانی ضبط شده در نوار ویدیویی گفت: «به اعتقاد ما، بسیاری از مسائلی که در حال حاضر به لحاظ سیاسی بلاتکلیف هستند، قابل حل و فصل نیستند (آنها غیرواقعی بوده، و از الزامات مسلمانانی که در سوریه به پا خواستند و خونشان به زمین ریخت، و همینطور از الزامات و ایده‌آل‌های ما فاصله دارند).
«احرار الشام به تمام روش‌هایی که خداوند برای دفاع از مسلمانان تعیین کرده و باید برای احقاق حقوق آنها به کار گرفته شوند، اعتقاد دارد؛ به شرطی که با اولویت‌ها و ماهیت درگیری و جنگ، مطابقت داشته باشند. همانطور که پیش از این نیز گفته‌ام، من نمی‌توانم بگویم بیایید بشار اسد را از طریق روش‌های سیاسی برکنار کنیم. این هرگز اتفاق نمی‌افتد. به همین دلیل آنچه که در حال حاضر اهمیت دارد، صدای گلوله(جهاد در راه خدا) است.»
* احرار الشام به مردم سوری وابسته استاز سال 2012، احرارالشام در خط مقدم مبارزات اصلی شورشیان علیه نیروهای دولتی در استان‌های شمالی ادلیب و حلب و در استان شرقی رقه، قرار داشته و در دو پیروزی مهم شورشیان مشارکت داشته است. در ماه مارس 2013، احراالشام (به همراه جبهه فاتح شام (که قبلا به نام جبهه نصرت می‌شناختیم) و دو گروه اسلامی دیگر) حمله‌ای ترتیب دادند که به اشغال مرکز استان رقه و گرفتن کنترل آن از دست نیروهای دولتی منجر شد. در ماه مارس 2015، احرارالشام، طی عملیاتی با همکاری جبهه نصرت و گروه‌های اسلامی دیگر که همگی تحت پرچم جیش الفتح (ارتش فتح) بودند، شهر حلب و چندین شهر دیگر از شهرهای استان را به تصرف خود درآورد. این یک پیروزی بسیار بزرگ برای شورشیان بود که کنترل رژیم از پناهگاه‌های ساحلی را تهدید نمود و روسیه را وادار کرد که در حمایت از دمشق، مداخله کند.
تا سال 2016، احرار الشام به صورت پایدار و محکمی در استان ادلب و بخش‌هایی از حلب و همچنین قلمروی کوچکتری در جنوب، ریشه دواند. این گروه که تخمین زده می‌شود بین 15 تا 20 هزار مبارز دارد، یکی از بزرگترین گروه‌های مخالف مسلح در سوریه به شمار می‌رود. احرار الشام برای پر کردن صفوف خود، به شدت به مردم سوریه وابسته است. هرچند در ابتدا تعدادی از مبارزان خارجی را نیز پذیرفته بود.
احرار لشام با طیف وسیعی از نیروهای مخالف در ارتباط است. این گروه در میدان جنگ، با ارتش آزاد سوریه (مورد حمایت آمریکا) همکاری تاکتیکی داشته است و علاوه براین، در کنار جبهه فاتح شام، که ارتباط محکمی با القاعده دارد، فعالیت کرده است.
این گروه محرک اصلی ایجاد ائتلاف‌های سست بنیاد در میان شورشیان اسلامگرا بوده و یکی از بنیانگذاران جبهه اسلامی سوریه در دسامبر 2012 و جبهه اسلامی در نوامبر 2013 است. جبهه اسلامی سوریه با جبهه اسلامی (که بزرگتر بود) جایگزین شد. این ائتلاف‌ها از همکاری نظامی تاکتیکی فراتر رفته و علاوه براین، بر سر یک برنامه مشترک ایدئولوژیک و سیاسی به توافق رسیدند. این ائتلاف‌ها بخشی از استراتژی احرارالشام برای گسترش نفوذ آن در گروه‌های کوچکتر بود.
بین سال‌های 2013 و 2015، احرارالشام برای افزایش قابلیت‌های نظامی و وسعت جغرافیایی، دست کم 8 گروه دیگر را جذب کرد. معروف‌ترین ادغامی که صورت گرفت، با ثغورالشام در ماه مارس 2015 و در آستانه حمله مشترک آنها به شهر ادلب بود.
* رابطه با القاعده و جبهه فاتح الشاماحرارالشام، با وجودی که تفاوت‌های ایدئولوژیکی با القاعده داشت، اما در میدان مبارزه به لحاظ تاکتیکی با جبهه فاتح الشام (که قبلا به القاعده وابسته بود) همکاری داشته است. از ماه می 2013، رهبران این گروه، جبهه فاتح الشام را به خاطر وابستگی آن به القاعده، مورد انتقاد قرار دادند. احرار الشام در بیانیه‌ای هشدار داد که تعهد این گروه برای وفاداری به «اَیمن الظواهری »، رهبر القاعده، به سود انقلاب سوریه نیست و می‌تواند موجب دخالت‌های خارجی شود.
منبع اصلی تنش میان احرار الشام و جبهه فاتح الشام، «میثاق انقلابی» بود. احرارالشام آن را امضا کرد؛ اما جبهه نصرت از امضای آن خودداری کرد. با این حال این عدم توافق، در همکاری‌های تاکتیکی و عملیاتی آنها در میدان مبارزه، خللی ایجاد نکرد. به علاوه، یکی از رهبران احرار الشام ( «ابو خالد السوری»، که در دهه 1980 به عنوان یک جهادگرا در افغانستان مبارزه می‌کرد)، نماینده القاعده در در سوریه بود. وی در سال 2014 کشته شد.
* احرار الشام دست پروده قطر و ترکیه استاحرار الشام در ابتدا از پیوستن به ارتش آزاد سوریه و دیگر شوراهای نظامی ملی اجتناب کرد. این گروه همچنین حقوق ائتلاف ملی سوریه را در نمایندگی از کل مخالفان سوریه، به رسمیت نشناخت. اما احرار الشام اغلب در کنار شبه نظامیان ارتش آزاد سوریه در عملیات مشارکت داشته است. در آگوست 2014، این گروه به مجلس فرماندهی انقلاب (که مورد حمایت غرب بود) که سعی داشت جانشین نهادهای شکست خورده ارتش آزاد سوریه شود، پیوست.
احرارالشام روابط مستحکمی با ترکیه و قطر دارد. طبق گزارش‌ها، این گروه در طول جنگ، از ترکیه اسلحه و حمایت سیاسی دریافت کرده است. علاوه براین، ترکیه به این گروه اجازه داده است که برای برگزاری جلسات سیاسی خود، به این کشور دسترسی داشته باشد. این مسئله موجب شده که ترکیه نفوذ قابل توجهی بر این گروه داشته باشد. قطر نیز در کنار حمایت گسترده خود از اسلامگرایان، از نظر مالی و سیاسی از این گروه حمایت کرده است. در طول جنگ، شبکه خبری الجزیره، پوشش خبری خاصی از احرار الشام و رهبران این گروه ارائه کرده است که تاثیر بسزایی بر باور عموم نسبت به این گروه داشته است.
روسیه و رژیم سوریه در خواست کرده‌اند که احرار الشام در فهرست گروه‌های تروریستی قرار گیرد و از مذاکرات صلح بین المللی کنار گذاشته شود. اما آمریکا با وجود نگرانی‌هایش در مورد روابط احرار الشام با جبهه فاتح الشام، نام این گروه را در فهرست سازمان تروریستی وارد نکرده است.
احرارالشام خود را به عنوان یک جانشین برای جبهه فاتح الشام و داعش ترویج کرده است. در جولای 2015، «لبیب نحاس»، رئیس روابط خارجی احرار الشام، برای کسب حمایت غرب، دو یادداشت در واشنگتن پست و دیلی تلگراف منتشر کرد. «نحاس» نوشت: «ما برای عدالت و مردم سوریه مبارزه می‌کنیم. با این حال، ما به اشتباه به داشتن ارتباط سازمانی با القاعده و سرسپردگی به ایدئولوژی القاعده متهم شده‌ایم. به اعتقاد ما، سوریه به یک پروژه وحدت ملی نیاز دارد که نمی‌تواند توسط یک حزب یا گروه کنترل و یا اجرا شود و نباید به یک ایدئولوژی واحد محدود شود.» گفتنی است که تلاش این گروه برای آغاز یک گفت و گو با قدرت‌های بزرگ غرب، به خصوص آمریکا، تا به امروز موفقیت آمیز نبوده است.
