مناطق حفاظت شده بدون طرح‌های مدیریتی به حال خود رها نشوند

حسین مصطفوی در گفت و گو با ایسنا با اشاره به اینکه دهه‌ای که در آن قرار داریم یعنی از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ میلادی توسط سازمان ملل، دهه تنوع زیستی و اجرای برنامه‌های استراتژیک برای حفاظت از تنوع زیستی نام گرفته است، اظهار کرد: به طور کلی در دنیا ۳۴ منطقه پر تنوع و بحرانی تنوع زیستی داریم که ۲.۳ درصد از مساحت سطح زمین را شامل می‌شوند. در این ۳۴ منطقه ۵۰ درصد از گونه‌های گیاهی جهان و ۴۲ درصد از مهره‌داران خشکی‌ها که منحصر به فرد هستند، وجود دارند.

وی با بیان اینکه برخی مناطق کشور ایران نیز جزیی از این ۳۴ «لکه» است، تصریح کرد: این مناطق با ریسک بالای از دست دادن تنوع زیستی مواجه هستند و نیاز به حفاظت ویژه دارند. ایران کشوری است با تضادهای گسترده اقلیمی و دارای تنوع زیستی بسیار برجسته که در رده کشورهای برتر دنیا از این منظر قرار می گیرد اما متاسفانه روند حفاظت از این تنوع زیستی چندان رضایت‌بخش نیست و هر روز شاهد تخریب زیستگاه‌های مختلف و نابودی گونه‌های کم نظیر هستیم.

این عضو هیات علمی گروه تنوع زیستی و مدیریت اکوسیستم‌های پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: به دلیل مسائل مالی و اقتصادی حفاظت از این منابع طبیعی و زیستی بصورت کامل و گسترده امکان پذیر نیست بنابراین اجرای برنامه‌های حفاظتی در ارتباط با حفظ تنوع ژنتیک، نگهداری زیستگاه‌های حیات وحش و رویشگاه‌های گیاهی بخصوص برای گونه‌های بومی، کمیاب و در خطر تهدید یا انقراض، حفظ فرآیندهای اکولوژیک و نظایر آن‌ها، مناطقی از کشور تحت عنوان «مناطق حفاظت شده » مورد حفاظت قرار می‌گیرند. مناطق حفاظت شده محدوده مشخص جغرافیایی هستند که برای دستیابی به حفاظت بلندمدت طبیعت، از طریق ساز و کارهای قانونی و سایر روش‌های مدرن و نوین مدیریت می‌شوند.

مصطفوی با بیان اینکه مناطق موجود در شبکه مناطق حفاظت شده از نظر ابعاد، ساختار، مفهوم و کارکرد تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند، گفت: این مناطق با هر عنوانی که تحت حفاظت قرار بگیرند باید معرف گوشه‌ای از ویژگی‌های بارز و غنای طبیعی هر سرزمین باشند. به همین دلیل شبکه مناطق حفاظت شده تصویری کامل از تنوع طبیعت و منابع زیستی یک کشور در عرصه‌های آبی و خاکی هستند.

وی درباره آخرین تقسیم‌بندی بین‌المللی اتحادیه جهانی حفاظت درباره مناطق حفاظت شده اظهارکرد: مناطق حفاظت شده به شش بخش ذخیره‌گاه طبیعت محدود شده، مناطق بکر مهار نشده، پارک‌های ملی، اثر طبیعی، مناطق تحت مدیریت برای حفاظت زیستگاه‌ها و گونه‌ها، منظرهای خشکی و دریایی حفاظت شده و مناطق حفاظت شده برای مدیریت منابع تقسیم می‌شوند. تمام این مناطق دارای اهمیت هستند ولی برخی مناطق مانند پارک‌های ملی و آثار طبیعی- ملی قوانین و مقررات بازدارنده‌تری برای کنترل فعالیت‌ها و دسترسی انسان به منظور حفاظت دارند و حفظ گونه‌ها و زیستگاه‌ها، عمده ترین اهداف آن‌ها است.

این عضو هیات علمی گروه تنوع زیستی و مدیریت اکوسیستم‌های پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه در ایران مناطق حفاظت شده به مناطق چهارگانه تقسیم‌بندی شده‌اند، گفت: مناطق چهارگانه حفاظت شده در ایران عبارتند از پارک های ملی، آثار طبیعی- ملی، مناطق حفاظت شده و پناهگاه حیات‌وحش. لازم است که سازمان حفاظت محیط زیست برنامه‌ای برای تفکیک و مطابقت این مناطق به شش منطقه‌ای که استاندارد بین‌المللی است داشته باشد.

مصطفوی افزود: بر اساس استاندارد جهانی، میانگین مناطق حفاظت شده ۱۴.۶ درصد است ولی در ایران ۱۱ درصد از مساحت کشور شامل مناطق حفاظت شده می‌شود یعنی ۳.۶ درصد کمتر از میانگین جهانی. حتی برخی کارشناسان معتقد هستند که با در نظر گرفتن تعرض به مناطق حفاظت شده و از بین رفتن اکوسیستم‌ها مساحت مناطق حفاظت شده ما کمتر از ۱۱ درصد است.

وی با تاکید بر اینکه برای جبران ۳.۶ درصد کمبود مناطق حفاظت شده در کشور باید بر خلاف گذشته آمایش سرزمینی انجام شود، تصریح کرد: باید بر اساس مطالعات جامع بیوفیزیکی، اقتصادی و اجتماعی و متناسب با استانداردهای بین المللی، سایر مناطق اکولوژیک برجسته کشور مشخص و جهت اختصاص به مناطق حفاظت شده جدید اقدام شود. این آمایش سرزمینی باعث می‌شود که هر گوشه‌ای از طبیعت با توجه به قابلیت‌های خود به مطلوب‌ترین کاربری اختصاص پیدا کند. نکته قابل اهمیت دیگر این است که در طرح ریزی جدید مناطق پیرامون، مناطق حفاظت شده باید برخلاف سابق به گونه‌ای انتخاب شوند که تعارض چندانی با کاربری حفاظت در مناطق حفاظت شده نداشته باشند.

این عضو هیات علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی بی‌توجهی به ارزش‌های زیست محیطی و تنوع زیستی، عدم مدیریت صحیح منابع، افزایش جمعیت و گسترش فعالیت‌های انسانی در مناطق حساس و ضعف قوانین را از جمله آسیب‌هایی دانست که مناطق حفاظت شده با آن‌ها مواجه هستند و گفت: مناطق حفاظت شده در خارج از کشور برنامه مدیریتی کامل و اجرایی برای هر زون«منطقه» دارند که آن‌ها را به اجرا رسانده‌اند. با اجرایی کردن طرح‌های مدیریتی هم می‌توان به حفاظت از منطقه کمک کرد و هم باعث ایجاد درآمد، اشتغال، افزایش توریست و مشارکت مردمی شد و از این طریق می‌توان موفقیت طرح‌های مدیریتی را تضمین کرد.

وی ادامه داد: در کشورما تاکنون سازمان حفاظت محیط زیست سرمایه‌گذاری قابل توجهی برای مطالعه مناطق حفاظت شده انجام داده است ولی این مطالعات هنوز به مراحل اجرایی نرسیده است همچنین متاسفانه برخی از این مطالعات بیشتر مبنای کتابخانه‌ای داشته است تا میدانی بنابراین اجرای مطالعات کتابخانه‌ای نه تنها کمکی به رسیدن به اهداف حفاظت نمی‌کند بلکه باعث آسیب جدی به مناطق خواهد شد. از این رو لازم است این مطالعات بازنگری شود.

این استاد دانشگاه در ادامه ضمن بیان اینکه ما دو رویکرد حفاظتی انعطاف‌پذیر و انعطاف‌ناپذیر در مناطق داریم، اظهار کرد: در رویکرد حفاظتی انعطاف ناپذیر دسترسی و استفاده فیزیکی از مناطق بر اساس قوانین و مقررات ممنوع است. پارک‌های ملی و آثار طبیعی- ملی از جمله مناطق با رویکرد حفاظتی انعطاف ناپذیر هستند. رویکرد حفاظتی انعطاف‌پذیر نیز عبارت است از استفاده فیزیکی از مناطق بر اساس ضوابط و مقررات بدون آنکه تغییرات چشمگیر و غیرقابل برگشتی در منطقه به‌وجود آید. مناطق حفاظت شده و پناهگاه‌های حیات وحش وحش نمونه بارز رویکرد انعطاف پذیر هستند.

مصطفوی در ادامه برخورداری از برنامه‌های مدیریتی درست و اجرای آن‌ها را مقدم بر ارتقای مناطق به سطح بالاتری از حفاظت دانست و تصریح کرد: چنانچه بخواهیم مناطق حفاظت شده را به پارک ملی ارتقاء دهیم نیاز به بررسی دقیق علمی و آمایش منطقه داریم. اگر طرح‌های مدیریتی را در مناطق حفاظت شده با ضمانت اجرایی لازم اجرا کنیم موفقتر از زمانی خواهیم بود که سطح منطقه حفاظت شده را عوض کنیم.

وی ضمن تاکید بر مشارکت مردم در اداره و مدیریت مناطق حفاظت شده گفت: تجربه نشان داده است که هرچه میزان مشارکت مردم در اداره و مدیریت مناطق حفاظت شده افزایش پیدا کند به همان میزان سطح تعارضات کاهش می‌یابد.

این عضو هیات علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: در مناطق حفاظت شده خارج از کشور کاملا مشخص است که در چه نقطه‌ای باید تفریح کرد و ورود به چه نقاطی ممنوع است همچنین محل‌های ورود توریست نیز مشخص شده است.

وی در باره اهمیت و اولویت داشتن برنامه های مدیریتی از قول اتحادیه جهانی حفاظت تصریح کرد: هیچ بهانه‌ای حتی کاستی‌های اطلاعاتی نباید باعث شود که این مناطق بدون طرح‌های مدیریتی به حال خود رها شوند.

مصطفوی در پایان تاکید کرد: با برنامه‌های مدیریتی درست و علمی و اجرای آن‌ها می‌توانیم علاوه بر حفظ مناطق به توسعه و تقویت اقتصاد و گردشگری بصورت پایدار کمک کنیم.

منبع: ایسنا

مسئولیت صحت اخبار ارائه شده به عهده منبع خبر بوده و این رسانه صرفاً رسالت اطلاع‌رسانی خود را در این رابطه انجام می‌دهد.