مذهب تشیع و مشکلات موجود در نیجریه

خبرگزاری فارس، محمدرضا خطیبی والا (کارشناس مسئول توسعه روابط فرهنگی کشورهای جنوب شرق آفریقا): نیجریه با جمعیتی بالغ بر 180 میلیون نفر، پرجمعیت ترین کشور قاره آفریقا و از نظر وسعت چهارمین کشور بزرگ قاره آفریقا محسوب می شود. این کشور با در اختیار داشتن سه عامل قدرت نظامی، ثروت و جمعیت در قاره آفریقا، به ویژه در منطقه غرب آفریقا از ویژگی خاصی برخوردار است و به «مادر آفریقا» مشهور است.

کشور نیجریه بیش از 60 درصد مردم آن مسلمان، 30 درصد مسیحی و 10 درصد بقیه هم پیروان باورهای آنیمیستی[4] هستند. در نیجریه بیش از 250 قبیله وجود دارد که مهمترین آنها هائوسا (29 درصد)، یوربا (21 درصد) و ایبو (18 درصد) هستند. بزرگترین آنها، هائوسا، با اکثریت مسلمان در شمال کشور زندگی می کنند.

نیجریه در تاریخ معاصر خود، به ویژه سال های‏ پس از استقلال، شاهد تحولات اجتماعی و فرهنگی فراوانی بوده است. آشنایی جوانان‏ نیجریه با جریانات مذهبی دیگر کشورها، گرایش ‏های مذهبی آنان را متنوع ساخته است. در این‏ نوشتار سعی شده با معرفی مختصری از فرق و طریقه های‏ مختلف اسلامی به موضوع تحلیلی شیعه و ضد شیعه در نیجریه پرداخته و زمینه‏ های مساعد کلامی و ریشه‏ های تاریخی‏ بعضی گروه های صوفیه در جهت تقویت و نهادینه شدن مذهب تشیع در این کشور، مورد بررسی‏ قرار گیرد.

*فرقه مهدویه

این جنبش در قرن نوزدهم تأثیری عمیق بر شمال نیجریه گذاشت و عثمان دان فودیو شخصیت با نفوذ نیجریه و محبوب مسلمانان‏ هوسا زبان این کشور معتقد به امام مهدی(عج) بودند. با توسعه عقاید مهدویت در شرق نیجریه مردی جنگاور به نام رابح به عثمان دان فودیو کمک کرد که یک حکومت از معتقدان به مهدویت‏ تشکیل دهد. او همچنین توانست شخصی از مخالفان عثمان دان فودیو به نام هیاتو را که مدعی سلطنت سوکوتو بود، با خود متحد کند. امروزه نشانه‏ هایی از مهدویت در افکار مذهبی‏ مردم شرق نیجریه‏ باقی مانده است.

*طریقت اهل البیت(جماعة امام الکاظم)

جماعت امام الکاظم در نیجریه که خود را طریقت اهل البیت(ع) می ‏نامند، کمتر از 10 سال‏ قدمت دارد. لاگوس محل تأسیس این جماعت بود، رهبری جماعت در ملاء عام ظاهر نمی شود و هیچ کدام از افراد گروه او را معرفی نمی‏ کردند. فقط گفته می‏ شود که رهبر ما همیشه مخفی است و خداوند برای هدایت و ارشاد خلائق به وی الهام‏ می‏ کند. پیروان این طریقت اعتقاد داشتند، امام کاظم(ع) دوباره به دنیا بازگشته است! این گروه در منطقه بداگری لاگوس مسجد و محل تجمع دارند. این گروه دارای گرایش‏ های صوفی-عرفانی بوده و درباره امامت و رهبریت معتقد به تناسخ‏ روح قدس حضرت امام موسی کاظم(ع) می‏ باشند و بر این باورند که روح امام(ع) در شخصی که رهبر می دانند حلول کرده است.

*طریقه تیجانیه

احمد ابن محمد مختار ابن سلیم تیجانی معروف‏ به شیخ احمد تیجانی، این فرقه را در سال 115 هجری و در صحرای جنوبی الجزایر به وجود آورد. طریقه تیجانیه معروف ترین‏ مسلک صوفیه در نیجریه است که مریدان و پیروان‏ متشکلی در سراسر این کشور دارد. رواج آیین و تعلیم این طریقت در این سرزمین به‏ دهه دوم قرن نوزدهم بر می گردد. شیخ عمر بن‏ سعید التونسی مراسم و روش های این طریقه را از یکی از شیوخ طریقت به نام محمد الغال پس از ملاقاتی در مکه مکرمه در سال 1820 میلادی فرا می‏ گیرد و پس از بازگشت از حج در شهر برنو در شمال نیجریه در سال 1833 میلادی مستقر و در اشاعه‏ آئین این طریقت می‏ کوشد.

تیجانی ها در شمال نیجریه قدرت عظیمی بودند و در حمله ارتش فرانسه به سال 1893 افراد این طریقه به سبب‏ مقابله سختی که با کافران(فرانسوی) کردند که‏ گر چه در آن شکست خوردند، ولی طریقت مذکور به عنوان یک فرقه مصالحه ناپذیر و بیزار از بیگانگان‏ مطرح شدند. از دیگر کسانی که در ترویج این طریقه در نیجریه‏ نقش بسزائی دارد، شخصی به نام عمرتال می‏ باشد. وی که قبلاً پیرو قادریه بوده، عنوان‏ خلیفه را در این طریقه برای سرزمین های سیاهان‏ داشته، مدت پنج سال (1833 تا 1838) را در دربار سلطان سوکوتو، محمد بلو گذرانید. سلطان سوکوتو عضویت در طریقه تیجانیه را پذیرفت و با دختر عمر تال ازدواج کرد. در حال حاضر شیخ طاهر بائوچی، شیخ‏ اسماعیل خلیفه، شیخ مقدم ابراهیم، شیخ محمد مرتضی و شیخ الشریف ابراهیم صالح التوی رهبری فرقه مذکور را در شهرهای مختلف نیجریه‏ بر عهده دارند.

*طریقه قادریه

این فرقه از مشهورترین طرق صوفیه است که‏ گسترش جهانی دارد و منسوب به شیخ غوث‏ اعظم و قطب الاقطاب شیخ عبدالقادر گیلانی‏ است. از لحاظ جغرافیایی این طریقت در شمال نیجریه‏ پیروانی دارد که گستره آن به پنج میلیون نفر می رسد، در حال حاضراین فرقه‏ نسبت به جمهوری اسلامی ایران نظر خصمانه ای‏ ندارد.

*فرقه احمدیه(قادیانیه)

شیخ عبدالله آلوری از علما مصلح و متعهد جنوب‏ نیجریه، سال ورود نیاری را به‏ نیجریه سال 1928 ذکر کرده است. این‏ فرقه در شمال نیجریه در میان قبیله هوسا و فولانی‏ موفقیت چشمگیری نداشت و دلیل عدم پیشرفت‏ این گروه واضح بود، زیرا مسلمانان شمال نیجریه‏ به تعالیم و افکار اسلامی آگاهی خوبی داشتند و انحراف گروه در وهله اول برای شمالی ها آشکار بوده‏ است. این فرقه در منطقه ایبادان یک‏ مرکز قوی دارد و امروزه به سازمانی متشکل و قوی‏ تبدیل شده است که در کنار مسیحیت و فرقه ضاله‏ بهائیت به تبلیغات وسیع علیه اسلام و مسلمانان‏ ادامه می‏ دهد. اکنون اعضای این گروه صاحب نفوذ و جایگاه در جامعه نیجریه هستند و از سیاست‏ دین­ زدایی دولت نیجریه حمایت می‏ کنند. موضع ‏این گروه نسبت به انقلاب اسلامی خصمانه است و با توجه به امکانات مالی که از طرف انگلستان در اختیارشان گذاشته می‏ شود مدارس و مساجد فراوانی را در دست دارند.

در مبحث کلامی قیام حضرت‏ مهدی(عج) که در مدارس قرآنی نیجریه‏ تدریس و در مناسبت­ های مختلف تبلیغ می شود زمینه مساعدی برای گسترش مذهب تشیع است.

*تاریخچه تاسیس مذهب تشیع در نیجریه

مذهب شیعه از 1979-1991 م از منطقه زاریا بعد از انقلاب اسلامی ایران صورت گرفت و با عزیمت متقاضیان تحصیل از انجمن دانشجویان مسلمان نیجریه به ایران زمینه تأسیس مذهبی جدید به نام تشیع در میان مسلمان نیجریه شد، راه اندازی مهد اهل بیت(ع) در 1991-1993 زیر نظر شیخ زکزاکی زمینه گسترش مذهب شیعه در میان مسلمانان شهرهای مختلف را ایجاد کرد. آغاز مبارزه با مذهب تشیع از سال 1993- 1994 توسط خوارج منطقه که در حرکت اسلامی شیعه شده بودند باعث شد تا نمایندگان رهبر حرکت اسلامی در شهرهای مختلف نیجریه آنها را اخراج و مطرود کنند.

در این هنگام بود که نمایندگان حرکت اسلامی در بعضی از شهرها که با تشیع دشمنی می­ کردند خود را در سال 1994 از حرکت اسلامی جدا کردند، و جنبشی به نام «جماعه التجدید الإسلامی» که مرکز آنان شهر کانو می باشد تاسیس کردند که دشمن اول آنان در نیجریه رهبر حرکت اسلامی شیخ زکزاکی بود و دشمن اول در مرکز شهر کانو شیخ حافظ محمد سعید بود. مردم نیجریه در 1994-1999 به علت دشمنی شدید با مذهب تشیع با مراجعه به مراکز شیعه اقدام به شناخت بیشتر این مذهب شدند. لذا ظهور تشیع در میان مردم به عنوان یک عقیده و مذهب اسلامی مستقل معرفی شد و این امر باعث گسترش مذهب تشیع در میان مسلمانان نیجریه شد.

شیخ زکزاکی به کسانی که می خواهند در مسیر صدور انقلاب اسلامی قدم گذارند بر این توصیه می­ باشد که: «این دوستان باید توجه داشته باشند که دعوت عمومی مسلمین و نه به طور خاص شیعیان را باید مدنظر قرار دهند و ارجحیت مستضعفین و مقابله با مستکبرین که از برجسته ترین مؤلفه های انقلاب اسلامی است و در سراسر دنیا می تواند مردم را به سمت حق رهنمون شود را شعار حرکت خود قرار دهند» .

*مهد أهل البیت(ع)

تاسیس مهد أهل البیت(ع) توسط شیخ زکزاکی و با کمک مسلمانان نیجریه ای در سال 1991، باعث شده افرادی مذهب تشیع را به عنوان یک مکتب و مذهب اسلامی بشناسند.

*مراکز پرورش مبلغان و مدرسان بومی

مذهب تشیع در نیجریه توسط رئیس مؤسسه حیدر با همکاری طلاب خود در سال 1994/ 1995 تأسیس شد، مهم ترین آن عبارت از:

«المرکز التبلیغی لأهل البیت (ع)» در شهر کانو مرکز ایالت.

«سفینه النجاه» در شهر ‏زاریا در ایالت کدونا.

«أبی تراب» در شهر کثینا مرکز ایالت.

«أهل بیت النبی(ع)» در شهر مینا مرکز ایالت نیجر.

*موسسات اهل بیت(ع) در نیجریه

مؤسسه الجواد الإسلامیه

مؤسسه المطهری

الهیئه الکاظمیه

هیئه فاطمه

الهیئه الجعفریه(سوکوتو)

الهیئه الجعفریه (غوسو)

اهل بیت امه الإسلام

الباقریه

مؤسسه الرحمه

أهل الکساء

شباب فاطمه

هیئه الإمام الرضا(ع)

مؤسسه الثقلین 2002

مؤسسه الرسول الأعظم سنه 2007

شایع ترین و بحث برانگیزترین شکل شیعیان در کشور، جنبش اسلامی نیجریه(IMN) است که تحت رهبری شیخ ابراهیم زکزاکی است. علیرغم سرکوب پیروان مذهب تشییع توسط دولت و مخالفان سنی در منطقه شمال نیجریه، پیروان این مذهب روز به روز در حال گسترش است. اپوزیسیون این مذهب از جنبش سلفی بسیار قوی تر است.

شیخ «ابراهیم الزکزاکی» با نام کامل «ابراهیم بن یعقوب بن علی بن تاج الدین بن حسین» ملقب به امام، فعال سیاسی و روحانی نیجریه ای در می 1953 در شهر زاریا به دنیا آمد. حسین، جد و نیای شیخ «ابراهیم الزکزاکی» از فقهای عصر و زمانه خود بود و در صفوف مجاهدین و مبارزین وقت آفریقایی با استعمار مبارزه کرد. شیخ «ابراهیم الزکزاکی» تحصیلات خود را به غیر از فقه و عقیده در رشته علوم سیاسی در نیجریه و چند کشور دیگر به پایان رساند و تا پیش از شهادت رهبری «جنبش اسلامی» نیجریه را برعهده داشت.

خانواده و محیط اطراف و شهری که شیخ «ابراهیم الزکزاکی» در آن زندگی می کرد، تأثیر بسزایی بر جهت گیری های فکری و اعتقادی وی داشت، به گونه ای که شهر زاریا به شهر علم و دانش در نیجریه معروف است. از همان کودکی به صبر، سعه صدر، بردباری، عشق خدمت به خانواده و دوستان، پیشی گرفتن در اعمال خیر و غیور بودن معروف بود و از درک سریع، هوش، حافظه و دقت در امور بهره بسیار برده بود.

او و دوستانش به منظور ادامه راه شخصیت هایی مانند عثمان بن فودیو و با الگوگیری از حرکت ها و گروه هایی نظیر الاخوان المسلمون در مصر، یک انجمن و حرکت اسلامیِ دانشجویی به راه انداختند که آرام آرام فعالیت آن به بیرون از دانشگاه نیز گسترش یافت. یک سال پس از پیروزی انقلاب در ایران، شیخ زکزاکی که به مقام دوم حرکت و انجمن اسلامی رسیده بود به نمایندگی از آن به ایران اعزام شد.

شیخ زکزاکی در ملاقات با امام خمینی(ره) به شدت شیفته شخصیت و افکار وی می گردد. امام نیز یک جلد قرآن به او هدیه می کند و به او می گوید به کشورت برو و این کتاب را در میان مردمان نیجریه تبلیغ کن. شیخ زکزاکی پس از بازگشت به نیجریه و با معرفی مکتب اهل بیت(ع)، انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی به اعضای پر شمار گروه و انجمن شان، سنگ بنای بزرگ ترین جمعیت شیعیان بومی آفریقا را می گذارد. شیعیان نیجریه در حقیقت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی جذب تشیع 12 امامی شدند.

روند گسترش تشیع در نیجریه به رهبری شیخ زکزاکی و در قالب حرکت و نهضت اسلامی(Islamic Movement) ادامه یافت تا آنکه در سال 1994 دوستان و همراهان شیخ زکزاکی به دو گروه تقسیم شدند؛ گروهی که نمی خواستند شیعه شوند، لذا از شیخ زکزاکی جدا شدند و گروهی که با پذیرش تشیع، در کنار شیخ زکزاکی به عنوان رهبر حرکت اسلامی نیجریه باقی ماندند.

شیخ زکزاکی مجموعاً 9 فرزند داشت که هفت نفر آنان پسر و 2 نفرشان دختر بودند، شش فرزند وی به نام های: احمد، محمود، حمید، حمد، حمید و علی در راهپیمایی روز جهانی قدس 2014 و حمله به حسینیه بقیه الله شیعیان نیجریه در دسامبر سال 2015 با شلیک پلیس نیجریه به سمت تظاهرکنندگان و عزاداران حسینی به شهادت رسیدند. هم اکنون یک پسر او به نام «محمد» و دو دخترش به نام های «نصیبه» و «سهیلا» زنده هستند.

*مهمترین فعالیت های شیخ ابراهیم زکزاکی

شیخ «ابراهیم زکزاکی» در طول حیات خویش در فعالیت های بی شماری مشارکت داشته و موسسات و مراکز اسلامی متعددی را بنیان نهاده که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1ـ مؤسسه شهدا

شیخ ابراهیم الزکزاکی مؤسسه شهدا را در سال 1992 م در شهر زاریا تأسیس کرد که هدف آن ارائه خدمات به فرزندان شهدا، ایتام و بیوه زنان است.

2ـ مؤسسه خیریه الزهراء(س)

این مؤسسه در سال 2010 تأسیس شد و هدف اصلی آن ارائه خدمات اجتماعی و بشر دوستانه مانند حفر چاه و آبرسانی و آزادی زندانیان و نیازمندان است.

3- جنبش اسلامی نیجریه

شیخ ابراهیم الزکزکی که در میان دوستانش به فعالیت های اجتماعی و دینی معروف بود و به قضایای امت اسلامی توجه ویژه داشت، در سال 1972 در 19 سالگی به همراه دوستانش «سازمان جوانان مسلمان» را تأسیس کرد و تلاش بسیار کرد تا هر سال فعالیت های این سازمان را توسعه و گسترش دهد. فعالیت این سازمان ادامه داشت تا اینکه اواخر دهه نود سازمانی دینی متشکل از جوانان نیجریه ای داخل دانشگاه های نیجریه به نام «سندیکای دانشجویان مسلمان» تأسیس کرد و رهبری آن را شخصاً بر عهده گرفت.

«سندیکای دانشجویان مسلمان» سنگ بنای «جنبش اسلامی» کنونی نیجریه به شمار می آید که به «جنبش شیعی»، «جنبش برادران مسلمان» و «جنبش برادران» نیز معروف است و مشکلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی که نیجریه در دهه های هفتاد و هشتاد قرن گذشته با آن مواجه بود، موجب شد، این جنبش از دانشگاه ها، پا را فراتر نهاده و وارد جامعه شود که با استقبال بسیار مردم نیجریه مواجه شد. مقر جنبش اسلامی نیجریه در شهر زاریاست و اعضای آن به وحدت و انسجام و اصل ولایت فقیه اعتقاد دارند. این جنبش در تمام ایالت ها و شهرهای نیجریه دارای شعبه و دفتر است و اهداف انسانی و مذهبی و خدماتی در ابعاد اجتماعی و تبلیغی را دنبال می کند. مهمترین موفقیت و دستاورد این جنبش را می توان تغییر نگرش بسیاری از مردم در قبال مذهب تشییع و اهل بیت(ع) و رد ادعاهای وهابیت تلقی کرد.

لازم به ذکر است جنبش اسلامی نیجریه و سلفی ها به شدت رقیب یکدیگر هستند، ولی از این اختلاف به نفع خود بهره می برند. هر دو جنبش با داشتن دشمنان بسیار، رقیب یکدیگر و گروه های دیگر می باشند و برای وفاداری به پیروان خود در میان مسلمانان نیجریه از رشد بسزایی برخوردارند.

*مذهب تشیع و جنبش اسلامی نیجریه

جنبش اسلامی نیجریه از دهه 1970 به علت رادیکالیسم دانشجویان پیروان شیخ زکزاکی ظاهر شد. شیخ ابراهیم زکزاکی در دانشگاه احمد و بلو زاریا، بزرگترین دانشگاه نیجریه، به رهبری انجمن دانشجویان مسلمان(MSS) کمک شایانی کرد. انجمن دانشجویان مسلمان در اواخر دهه 1970 به طور فزاینده ای ضد تبلیغ اسلامگرانه منطقه تبدیل شد، زمانی که تنش بین مسلمانان و مسیحیان نیجریه و نیز میان حوزه های انتخابی مسلمان افزایش یافت. در اواخر دهه 1970، برخی رهبران دینی اقدام به گسترش دین مبین اسلام و ایجاد زمینه های مناسب برای مسلمانان منطقه شد تا جایی که مسلمانان نیجریه با صدای بلند نسبت به دو دهه گذشته، زمینه ایجاد زندگی عمومی طبق اعتقادات دینی و شریعت اسلامی شدن آن را آغاز کردند. مهمترین و شگرف ترین شیوه تبلیغ شیعیان در کشور، جنبش اسلامی نیجریه است که تحت رهبری شیخ ابراهیم زکزاکی در حال اجرا است.

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979، بسیاری از مسلمانان نیجریه با الهام گرفتن از این انقلاب، در دهه 1980، اکثر فعالان دینی کشور نیجریه بالاخص شیخ ابراهیم زکزاکی اقدام به یادگیری آموزه های مذهب تشیع و تبلیغ آن در میان مسلمانان شدند. تا اینکه در گذر زمان نشانه های مذهب تشیع در میان مردم شکوفا شد و این گسترش موجب تشکیل جنبش اسلامی نیجریه شد. جنبش اسلامی نیجریه به رهبری شیخ زکزاکی و تبلیغ مذهب تشییع دوازده امامی که در ایران پیروان بسیاری دارد، به جای شمایلی اسماعیلی که در شرق آفریقا وجود دارد یا شیعیان زایدی که در یمن شایع است، اقدام به گسترش پیروان این مذهب در نیجریه کرد.

شیخ زکزاکی از زادگاهش زاریا اقدام به ایجاد پایگاه تبلیغی خود کرد، تبلیغات خود را آغاز کرد. اما به دلیل درگیری های مکررش با مقامات نیجریه، سال ها متمادی( 1981-1985، 1987-1989، و 1996-1998) در زندان به سر برد. مقامات نیجریه در سراسر شمال منطقه، پیروان شیخ ابراهیم زکزاکی را از عوامل جریان های آشوب های جامعه مطرح می کنند که برای کشور مشکل ساز می باشند. به عنوان مثال، در سال 1991، یعقوب یحیی یکی از پیروان شیخ زکزاکی، منجر به اعتراض خشونت آمیز در شهر شمالی کتسایا شد، هدف قرار دادن روزنامه دیلی تایمز در مورد ادعای خرافات. در سال 2007، جنبش اسلامی نیجریه با مقامات در سوکوتو، در شمال غرب نیجریه روبرو شد که موجب یک نزاع قانونی بود که تا سال 2015 ادامه داشت. علاوه بر شیخ زکزاکی و یحیی، دیگر رهبران برجسته جنبش اسلامی نیجریه اعم از امام کرنا در کانو و کاسیماعمر در سوکوتو بودند. همه آنها بحث برانگیز هستند.

جنبش اسلامی نیجریه چهره واقعی شیعیان در میان مسلمانان نیجریه است، در سال 1994 جنبش اسلامی نیجریه و پیشینیان دچار اختلافاتی شدند. بعضی از پیروان شیخ زکزاکی از بین رفتند و برخی دیگر از جنبش جدا شدند. در این میان گروه (جامعه بازسازی اسلام) تاسیس شد. در همین حال، جریان های شیعی که کاملاً از جنبش اسلامی نیجریه متمایز شدند به وجود آمدند. یکی از این جریانات بنیاد رسول الازام به رهبری نورا داس و صالح زاریا است. رهبران بنیاد، رابطه مستقیمی با شیخ زکزاکی داشته اند، اما در جریان بحران کنونی در منطقه و سرکوب شیعیان توسط دولت آن ها خود را از او جدا کرده و وفاداری خود را به دولت نیجریه اعلام کردند.

جنبش اسلامی نیجریه چهره واقعی شیعیان در میان مسلمانان نیجریه است، اما این تنها بیان شیعه در آن منطقه نیست. در سال 1994 جنبش اسلامی نیجریه و پیشینیان دچار اختلافاتی شدند.

مؤسسه حیدر لنشر الاسلام؛ با هدف تربیت مبلغان و مدرسان بومی نیجریه، توسط شیخ حافظ محمد سعید اداره می شود. راه اندازی و گسترش مدارس اسلامی در ایالات مختلف نیجریه از فعالیت های این مؤسسه است.

حسینیه بقیة الله در شهر زاریا یکی از محل تجمع و کانون فعالیت شیعیان نیجریه بود. نیروهای ارتش نیجریه در سال(1437ق ،21 آذر 1394ش) آن را تخریب کردند.

حسینیه لبنانی ها در لاگوس، مسجد شهر کانو، مسجد شهر کادونا، مسجد جامع شهر زاریا، مدرسه اهل بیت در کانو، مدرسه شهر ایلودین

*تنش بین دولت و جنبش اسلامی نیجریه

در سال های اخیر، ارتش نیجریه به شدت به سرکوب پیروان جنبش اسلامی نیجریه پرداخت. در ماه ژوئن 2014 در راهپیمایی روز قدس فرمانده ارتش منطقه زاریا، دستور آتش به سوی تظاهرات کنندگان را صادر کرد. حامیان جنبش اسلامی نیجریه اقدام به محاصره یک گشت نظامی کردند که این عمل منجر به دستور آتش سربازان به سوی راهپیمایان شد. سربازان چندین تن از افراد را به شهادت رساندند، از جمله سه تن از فرزندان شیخ زکزاکی جزو شهدا در این حمله مسلحانه ارتش بودند.

آخرین دگرگونی تنش بین جنبش اسلامی نیجریه و دولت نیجریه در دسامبر 2015 آغاز شد. در مراسمی در زاریا، حامیان جنبش اسلامی نیجریه یک بزرگراه را مسدود و یک کاروان را که همراه آنان رئیس ستاد ارتش ژنرال تاکور بوراتای بود متوقف کردند. ارتش با توجه به این حادثه به عنوان یک اقدام تروریستی، شیخ زکزاکی را دستگیر کرد. خشونت ناشی از آن حادثه باعث شهادت 300 تن از شیعیان منطقه و دستگیری تعداد زیادی شد. ارتش نیجریه علت یورش را تلاش هواداران جنبش اسلامی نیجریه برای ترور رئیس ستاد ارتش نیجریه در منطقه زاریا اعلام کرده بود و همچنین بعضی از نزدیکان و همکاران ارشد شیخ زکزاکی به حامیان تروریسم متهم شدند.

رهبر شیعیان نیجریه، شیخ ابراهیم زکزاکی بعد از دستگیر شدن توسط نیروهای ارتش نیجریه به زندان انتقال داده شد، جنبش اسلامی نیجریه با اعتقاد بر اینکه دولت ناعادلانه آنها را آزار و اذیت می کند، تظاهرات «آزادی زکراکی» را در شهرهای پایتخت و شمالی منطقه بر پا داشتند. در دسامبر 2016 یک دادگاه عالی فدرال به مقامات دستور داد که شیخ زکزاکی را آزاد کنند که این بازداشت بدون شک غیرقانونی است. رئیس جمهور نیجریه، محمد باواری که از سلامتی خوبی برخوردار نیست و با توجه به خواست­ های فوری او، این درخواست رد شد، بالاخره شیخ زکزاکی به دستور معاون رئیس جمهور اوسینباجو به علت کسالت رئیس جمهور بوریاری که مسئولیت کشور را به عهده گرفته بود، آزاد شد.

در میان اتفاقات ایجاد شده و بحران های موجود در منطقه، مقامات ایالتی علیه جنبش اسلامی نیجریه اقدام نموده و هر گونه فعالیت جنبش در کادونا و زاریا زادگاه شیخ را ممنوع اعلام شد. مقامات در پالاتیو، نقاطی برای درگیری های درونی مذهبی و در کانو یکی از مناطق پرجمعیت کشور شمالی و مرکز فعالیت های شیعیان، هر گونه فعالیت را محدود کردند. ژیبران ابراهیم، فعال جنبش دموکراسی در نیجریه، از ممنوعیت فعالیت کادونا از جنبش اسلامی نیجریه انتقاد کرده و نوشته است: ممنوعیت جنبش توسط اعضای آن به عنوان ممنوعیت حق قانونی خود برای اعمال مذهب آنها قابل درک است. به عنوان مقامات دولتی، حوزه های انتخابی مسلمان پرسش های مذهبی جنبش را مورد سؤال قرار می دهند. با این حال، همانطور که مقامات دولتی از فعالیت جنبش اسلامی نیجریه سرباز زدند، دیگر حوزه های مسلمان، مدارک مذهبی این جنبش را مورد سؤال قرار می دهند.

*حرکت های ضد شیعی در منطقه

آمریکا و غرب انتشار مذهب تشیع در نیجریه و دیگر کشورهای جهان بالاخص در قاره آفریقا را خطری بزرگ برای خود به شمار می آورد. اما غرب و آمریکا از نفوذ تشیع در نیجریه و انتشار آن در کشورهای دیگر آفریقایی احساس خطر می­ کند که یکی از مهم ترین دلایل آن جمعیت 180 میلیونی نیجریه است که مرکز ثقل مهمی در قاره سیاه شمرده می شود.

افزون بر آن وجود ریشه های مذاهب صوفی در نیجریه زمینه گسترش و انتشار تشیع را آسان تر و هموارتر می کند و این نگرانی های غرب و آمریکا را دو چندان می کند، به گونه ای که گزارش های اخیر دستگاه های اطلاعاتی این کشورها تأکید می کند که دور از انتظار نیست، جنبش اسلامی در نیجریه علیه گروه تکفیری «بوکو حرام» که با گروه تروریستی تکفیری «داعش» بیعت کرده، اعلام جنگ کند و این اقتدار شیعی، آمریکا و غرب را به هراس می اندازد.

حرکت های ضد شیعی در شمال نیجریه با نزاع های سیاسی داخلی این کشور گره خورده است. در جولای 2007 به دنبال قتل یک روحانی سنی در سوکوتو، حملات زیادی به شیعیان شد، شماری از آنان کشته و زخمی شدند. همچنین بسیاری از خانه ها از جمله مرکز شیعه تخریب شد. شیعیان در این کشور به جز چند مورد محدود، اجازه داشتن مسجد و حسینیه را ندارند. ارتش نیجریه بارها به راهپیمایی شیعیان در شهرهای زاریا، کانو، کادونا و... حمله کرده است در این حملات شماری از شیعیان از فرزندان شیخ زاکزاکی شهید شدند و حسینیه بقیة الله و برخی دیگر از اماکن متعلق به آنان تخریب شده است.

احساسات ضد شیعی در شمال کشور نیجریه پر رنگ و در حال رشد است تا حدی که پیروان مذهب شیعه و مخالفات مذهب شیعه در کنار هم در حال رشد هستند، زیرا برخی سخنوران سنی به دلیل فریب دادن دیگران پیروان مذهب تشیع رو تهدیدی برای فعالیت های خود در آینده می دانند. اکثر شیوه های تبلیغات فریبکارانه از سوی جنبش سلفی صورت می گیرد و بیانگر این مفهوم است که اعتقادات خود را خالص ترین شکل در مذهب سنی در دین اسلام می دادند. در سراسر جهان، سلفی ها به شدت ضد شیعی هستند. در بهترین حالت، سلفی ها در نیجریه و جاهای دیگر، شیعیان را عمیقاً نادان می دانند. در بدترین حالت، پیروان مذهب تشیع را کافر و حامیان «تروریسم» می دانند. سلفی ها اغلب شیعیان رافیتا را « تحریک کنندگان» منطقه می نامند.

سلفی ها بر این استدلال هستند که شیعیان اساساً کافر هستند. سلفی ها ، شیعیان را در یک مفهوم کلی واقعیت های ظاهر و پنهان اسلام دانسته و وابستگی مذهبی خود را در هنگام آزار و اذیت و یا اجبار بودن آن را رد می کند و آن ها در یک کلام مذهب شیعه را «یک مذهب غلط از اسلام» توصیف می کنند. شیطانی ترین شعار ضد شیعیان از جنبش سلفی است که دارای الهیات التزامی است و مذهب سنی را خالص ترین شکل اسلام می داند. به عنوان مثال، سلفی های نیجریه مذهب تشیع را متهم به انکار کامل قرآن می دانند. این موضوع بحث برانگیز در سراسر جهان مطرح است. بسیاری از شیعیان اصرار دارند که سنیان قرآن را قبول می کنند. بعضی دیگر می گویند که همراهان پیامبر اکرم(ص) و علی(ع) نسخه ای از قرآن را که به صورت متفاوتی مرتب شده اند و با تفسیر گسترده پیامبر اکرم(ص) همراه شده اند، اما نسخه حضرت علی(ع) گمشده شده است. بعضی دیگر حتی می گویند که فرشته گابریل به جای دادن وعده قرآن به حضرت علی(ع) به حضرت محمد(ص) وعده داده است. سلفی ها دیدگاه های شیعه رادیکال را ترغیب می کنند به طوری که نمایندگان کل جامعه مذهب شیعه هستند.

سلفی ها ادعا می کنند که آنها به جای مذهب شیعه، مدافعان حقیقی همسران و فرزندان پیامبر اکرم(ص) هستند. این نه تنها دفاع از سه خلفای اول، ابوبکر، عمر و عثمان را از نقد شیعیان نهاد. همچنین این امر مستلزم استدلال بر این است که شیعیان، حضرت علی(ع) - را به عنوان اولین امامشان و به عنوان وفادار پیامبراکرم(ص) می دانند- که از نظر آنان به شدت نادرست است. برای مقابله با مذهب شیعه به خانواده اهلل(اهل بیت) و فرزندان، سلفی های نیجریه تلاش می کنند تا اثبات کنند که اهل سنت به گونه ای مناسب تر از این چهره ها را احترام می­ گذارند. بنابراین، مرکز اهل بیت و همکاران در منطقه یک سازمان سلفی است نه شیعی.

سالهاست که سلفی های نیجریه به طور عمده از تصوف انتقاد می کنند که سلفی ها به عنوان خطرناک و مستعد ابتلا به چندگانه شناخته می شوند. اما علیه صوفیان، سلفی های نیجریه را درگیر با نیروهایی قوی تر از خود می دانند، با توجه به نفوذ صوفیان در میان حاکمان مسلمان ارثی، مقامات منتخب و توده ها. سلفی ها از طرف ضد صوفیان بسیاری از طرفداران را به دست آورده اند، اما مقابله با صوفیان همچنان یک نبرد سخت برای آنها است. مذهب شیعه یک هدف آسیب پذیر است. ضد شیعه بودن در منطقه به سلفی ها کمک می کند تا اطمینان حاصل کنند که هر مسلمان نیجریه که از صوفیسم خارج می شود، به سمت سلفی گری و نه به سمت شیعه یا جنبش اقلیت دیگر گره خورده است بپیوندند.

با تأکید بر ضد شیعیان، سلفی های نیجریه نیز حتی با سلفی های جهانی هم نزدیک تر می شود، جایی که نزاع های فرقه ای اغلب به ضد عرفان خیره می شود. سلفی های نیجریه دهه های متمادی نزدیک به عربستان سعودی بوده اند، از بودجه عربستان سعودی و ارسال واعظان جوان نیجریه ای به تحصیل در دانشگاه اسلامی مدینه، بهره مند شده اند. برای سلفی های نیجریه، بخشی از روایت اصلی ضد شیعه بودن آنان است که سیاست­ های جهانی را در قالب فرقه ها تفسیر می کنند. با توجه به اتهامات طولانی مدت سنی که شیعیان مشتاق کمک به کافران علیه سنی ها هستند، سلفی های نیجریه ادعا می کنند که ایران به آمریکا و دیگر کافران اروپا کمک کرد تا آغازگر جنگ با افغانستان و عراق باشند، همانطور که نفوذ تشیع در نیجریه جنجالی بیشتر را جذب می­ کند، سلفی ها لفاظی های ضد شیعی خود را افزایش می دهند و تنها سلفی را به عنوان شیوه سعودی معرفی می کنند. هنگامی که جنبش اسلامی نیجریه اعتراض به اعمال سعودی (به عنوان مثال در یمن)، سلفی ها رژیم های شیعی را محکوم می کنند (از جمله رژیم علوی بشار اسد در سوریه). به این ترتیب، منازعات جهانی تبدیل به محلی شده و تبدیلات محلی به جهانی شدن می شوند.

شیعه نیجریه به شدت به حملات سلفی پاسخ داده است. در سال 2006، انتشار مجله سلفی «یک چالش برای شیعه: 70 سؤال که برای آنها پاسخی ندارد» یک پاسخ شفاهی گرم را به وجود آورد. بر اساس شیعه، سلفی های نیجریه چیزی بیش از وهابی ها، پیاده های دولت های عربی و خائنانی از تکفیر (اعلام سایر مسلمانان کافر) نیستند. سلفی ها با بیان اینکه در میان تمام گروه های مذهبی، هیچ گروهی وجود ندارد که شیعیان را در تلفظ تکفیر علیه مسلمانان برتر از دیگران است، ضد شیعه به مدت طولانی از درگیری فعلی بین جنبش اسلامی نیجریه و دولت نیجریه گذشته است. اما نزاع فعلی به سلفی ها اجازه می دهد انتقادات خود را دوباره تکرار کنند. هنگامی که دولت کانو جنبش اسلامی نیجریه را ممنوع کرد، یکی از رهبران سلفی این تصمیم را گام خوبی برای پاکی دین اسلام در برابر منافقان، که خود مسلمانان نامیده اند و آموزش درست دین را انجام نمی دهند، باشد به نظر می رسد. سلفی ها امیدوارند که دولت های ایالتی هر دو سلفی را تبلیغ می کنند(در حال حاضر سلفی ها در مقام های برجسته ای در کانو و دیگر نقاط قرار دارند) و شیعیان را محدود می کند.

در اکتبر سال 2016، جوانان سنی در کانو با تجهیز خود به صلاح سرد مرکز جنبش اسلامی نیجریه حمله کردند. مشخص نیست که آیا این جوانان توسط سلفی ها بسیج می شوند، اما یکی از برجسته ترین رهبران صوفی شمال نیجریه چیزهایی را چنین می بیند، هشدار می دهد که جوانان سلفی قانون را به دست خود می گیرند. او با تهدید شیعیان و خشونت توسط سلفی ها می تواند به خشونت های ضد مسیحی و ضد صوفی نفوذ کند. افزایش روز افزون تکفیری ها در منطقه موجب وحدت درون سنی مطرح نمی شود: عدم اعتماد بین سلفی ها و صوفی ها بیش از حد عمیق توصیف شده است.

*در پایان

آینده شیعیان در نیجریه چیست؟ برخی تحلیلگران می ترسند که سرکوب های دولت جنبش اسلامی نیجریه را به زیر زمین برده و شورش را به شیوه بوکوحرام بپیماید. در حال حاضر، چنین ترس­ هایی غیرقابل تحقق است: جنبش اسلامی نیجریه همچنان از تظاهرات خیابانی، دادگاه ها و افکار عمومی استفاده می کند، نه تروریسم مخفی، به عنوان ابزار آن برای تلاش برای اخراج شیخ زکزاکی. با این حال اگر وضعیت زوال عقل افزایش یابد، اگر شیخ زکزاکی و پیروانش در زندان بمیرند، اگر رهبران بیشتری بدون قید و بضاعت کشته یا دستگیر شوند و اگر دولت های بیشتری این جنبش را ممنوع کنند، خشونت بیشتر خواهد شد. با این وجود چنین خشونتی نمی تواند نسخه ای از تروریسم بوکوحرام باشد. به احتمال زیاد، این شامل شورش های جدی است.

جنگ کلمات بین سلفی ها و شیعیان در نیجریه روند دیگری به تصویر کشیده است. در بهترین حالت، چنین بحث هایی ممکن است یک گام رویایی در مسیر دشواری به یک چشم انداز متنوع مسلمان در شمال نیجریه باشد؛ شاید ریش سفیدان منطقه برای ایجاد آرامش در منطقه به گفتگو بپردازند. اما این گزینه در حال حاضر از نظر همگان دور است: خشونت­ های درونی ایجاد شده بر مسلمانان، مشکلات آشکار مقامات دولتی در مرور چالش های ناشی از جنبش اسلامی نیجریه و تمایل شیعیان و سلفی ها به استفاده از زبان تکفیر نشان می­ دهد که دو گروه موافق این اتفاقات نیستند لذا با این گزینه گسترش اتفاقاتی جدیدی را در آینده از دو طرف شاهد خواهیم بود.

در کل دشمنان شیخ ابراهیم زکزاکی، وی را «نصرالله نیجریه» می نامند، در حالی که این عنوان بیش از همه به حفظ وحدت ملی در نیجریه کمک می کند و اگر دولت آبوجا به دنبال حفظ منافع ملی خود باشد، اتفاقاً باید از شیعیان این کشور و شیخ ابراهیم زاکزاکی حمایت کند، چرا که تفکر شیعی، همواره دفاع از وطن و حفظ وحدت ملی را مهم می داند. برخی کارشناسان یورش اخیر ارتش نیجریه به شیعیان این کشور را با شکست های سیاسی مستمر عربستان در خاورمیانه از عراق گرفته تا سوریه و لبنان و یمن مرتبط دانسته و تاکید می کنند، ریاض در پی ایجاد شکاف در صفوف مسلمانان آفریقاست تا بازی درگیری های طایفه ایش را به این قاره انتقال دهد، به ویژه آنکه ملک سلمان و رئیس جمهور نیجریه رابطه نزدیکی با یکدیگر دارند و این موجب شده، برخی منتقدان رئیس جمهور نیجریه را به داشتن اندیشه های سلفی وهابی و مدارا با بوکوحرام متهم کنند. اکنون باید دید که واکنش نهادها به حامی حقوق بشر در برابر این جنایت چیست؟

منبع: فارس

مسئولیت صحت اخبار ارائه شده به عهده منبع خبر بوده و این رسانه صرفاً رسالت اطلاع‌رسانی خود را در این رابطه انجام می‌دهد.