در گفتگو با باشگاه خبرنگاران مطرح شد؛

چرا مردم واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی را استفاده نمی‌کنند؟

کدخبر: 2236290

معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی به برخی انتقاد‌ها و دلایل فراگیرنشدن معادل فارسی برخی کلمات پاسخ داد.

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان یکی از وظایفی که فرهنگستان زبان و ادب فارسی برعهده دارد معادل سازی برای کلماتی است که از زبان های دیگر به زبان فارسی وارد شده است. انتقادهایی درباره برخی واژه گزینی های فرهنگستان مطرح می شود که در گفتگو با نسرین پرویزی، معاون گروه واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، این انتقادها را مطرح و بررسی کرده ایم.

در ادامه این گفتگو را بخوانید؛

باشگاه خبرنگاران جوان: خانم پرویزی با توجه به فعالیت شما در فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در حال حاضر واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در چه مرحله ای است و آخرین واژه گزینی چه زمانی صورت گرفته؟

آخرین جلسه واژه گزینی ما سوم تیرماه 97 بود و به زودی جلسه ای در همین راستا داریم. البته گروه های واژه گزینی همیشه فعال هستند و در هر جلسه نزدیک به 60 گروه تخصصی در این زمینه فعالیت می کنند. حتی در مرداد و شهریور که قرار بر عدم برگزاری جلسات شورای واژه گزینی و شورای فرهنگستان بود، این جلسات تشکیل می شود.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی بیش از 60 هزار واژه را تصویب کرده و این واژه ها در فرهنگ های واژه های مصوب فرهنگستان آمده است. همچنین جلد پانزدهم آن را منتشر کرده ایم و هم اکنون هم جلد شانزدهم را در دست تدوین داریم. سال کاری واژه گزینی از مهر هر سال تا پایان تیرماه سال بعد ادامه دارد. هر تعداد واژه ای را که در پاییز و زمستان و بهار و تابستان تصویب کرده باشیم، در قالب یک فرهنگ نامه منتشر می کنیم. واژه هایی که از مهر گذشته تا تیرماه سال جاری در فرهنگستان زبان و ادب فارسی تصویب کرده ایم، در دفتر شانزدهم فرهنگستان منتشر می شود و هم اکنون همکاران ما کار تدوین کتاب را آغاز کرده اند.

باشگاه خبرنگاران جوان: یکی از نقدهایی که به فرهنگستان زبان و ادب فارسی می شود، بحث زیباشناسی واژه است. بعضی می گویند واژه زیبایی لازم را ندارد که ما آن را به کار ببریم. دلیل این انتقادها در چیست؟

مسئله زیبایی شناسی بیشتر مربوط به واژه های عمومی است. در واژه گزینی، برای کلمات علمی، دقت و صحت واژه بیش از زیبایی آن اهمیت دارد؛ اما در واژه های عمومی ممکن است گاهی زیبایی آن مطرح باشد. هرچند در زبان فارسی امروز ما هم واژه هایی هستند که آوایشان زیبا نیست، مانند واژه هایی که در آنها حرف «خ» وجود دارد. از نظر مردم زیبا نیست، اما این کلمات در زبان فارسی وجود دارد. شما نمی توانید صرفاً واژه ای زیبا بسازید و در هنگام ساخت واژه، مفهوم را نادیده بگیرید یا اینکه از بار معنایی که باید به واژه بدهید، صرف نظر کنید؛ فقط به دلیل اینکه می خواهید واژه زیبا باشد. به علاوه، بحث اشتقاق پذیری واژه ها بسیار مهم است. اگر صرفاً به زیبایی واژه توجه کنیم ممکن است ناچار شویم که بیشتر براساس مفهوم واژه بسازیم و مقید به ساختار و معنای اجزای لفظ فرنگی نباشیم. در این صورت در اشتقاقها و ترکیبها دچار مشکل می شویم و برای هر اشتقاق و ترکیبی نیز ناچاریم مفهومی کار کنیم و درنتیجه، از ساختار لفظ فرنگی دور می شویم. این مسئله باعث خسته شدن ذهن کاربر می شود و نمی تواند به راحتی از لفظ فرنگی به معادل فارسی برسد و ناچار است به طور مرتب آنها را به خاطر بسپرد. در واژه گزینی علمی، در بسیاری از موارد، گرته برداری مناسب تر از ساخت مفهومی است و این امر، ممکن است به زیبایی واژه لطمه بزند؛ ولی دقت و سهولت را در ساخت واژه های مشتق و ترکیب فراهم می کند.

برای مثال، وقتی واژه «رایانه» را به کار می برید، شاید واژه های «رایانیده»، «رایانشی» و «رایانش» که مشتق های این کلمه هستند به نظرتان زیبا نباشند، اما چاره ای نیست جز اینکه از همان ریشه واژه های مشتق را بسازید. نمی توانیم واژه را به نحوی بسازیم که مخاطب نتواند آن را به ذهن بسپارد. تا جایی که بتوانیم زیبایی را در ساخت کلمه رعایت می کنیم، اما آنجا که دقت و صحت کلمه و اشتقاق پذیری آن از بین برود، مسئله زیباشناسی را در هنگام واژه گزینی کنار می گذاریم.

باشگاه خبرنگاران جوان: بسیاری از کلمات مثل کلمه کامپیوتر در جامعه رواج پیدا کرد و سپس معادل آن در فرهنگستان زبان و ادب فارسی ساخته شد. فکر نمی کنید این باعث شود معادل های فرهنگستان زبان و ادب فارسی در جامعه به کار نرود؟

ما کلمه رایانه را نساختیم. این کلمه مصوب فرهنگستان دوم است و جزو معدود واژه هایی بود که فرهنگستان دوم ساخت و در زمان خودش به کار نرفت و فرهنگستان سوم این واژه را پیشنهاد کرد. وقتی که ما واژه رایانه را پیشنهاد کردیم زمانی بود که احساس می کردیم مردم آمادگی پذیرش معادل در برابر این کلمه را دارند، چون کامپیوتر آن قدر در زندگی مردم جا افتاده است که نمی توان این واژه را به راحتی از زبان مردم گرفت. در بسامدی که از وبگاه های مختلف می گیریم، مشاهده می کنیم واژه کامپیوتر و رایانه تقریباً پابه پای هم در بین مردم به کار می رود. امید ما این است که کلمه رایانه در زبان نسل بعد نیز جا بیفتد و بیشتر به کار رود.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی دیر به فکر معادل سازی برای کلمات بیگانه نمی افتد. شاید ایراد از ماست که نمی توانیم برای مصوبات خود تبلیغ کنیم و آنها را در بین مردم رواج دهیم. زمانی به فرهنگستان اعتراض می کردند که چرا واژه پیامک را دیر ساخته است؛ در صورتی که ما این واژه را ساخته بودیم و در مصوباتمان هم آمده بود، اما به آن توجه نشده بود. بعد از آنکه این واژه را به صدا و سیما اعلام کردیم و آنها به کار بردند، در جامعه رواج پیدا کرد. البته ممکن است به دلایلی در زمان ورود واژه ها به آن نپرداخته باشیم، ولی تلاش می کنیم که پیش از رواج، برای آنها معادل گزینی کنیم.

باشگاه خبرنگاران جوان: تا چه اندازه از نظر مترجمان نام آشنا برای معادل سازی استفاده می کنید؟

واژه های مترجمان آثار ادبی غالباً موضوع کاری ما در فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیستند؛ چون ما بیشتر در برابر واژه های علمی معادل گزینی می کنیم و زبان فارسی علمی را غنی می سازیم. از طرف دیگر واژه های عمومی را نیز که وارد زبان می شود در فرهنگستان بررسی می کنیم. در مورد واژه های عمومی ممکن است که معادل های مترجمان ادبی یا اجتماعی راهگشا باشد. البته مشروط بر آنکه آن واژه ها در آثار آنها به کار رفته باشد، چرا که غالباً به واژه های جدید می پردازیم.

ما در فرهنگستان زبان و ادب فارسی گنج واژه ای داریم حاوی بیش از 5 میلیون واژه که از فرهنگ ها و کتابهای مختلف گردآوری شده است. همچنین از وبگاه های مختلف استفاده می کنیم برای اینکه ببینیم، چه معادلی برای واژه های موردنظر به کار رفته است و آنها را در جلسات شورا و گروه های واژه گزینی مطرح کنیم. ممکن است یک مترجم یا فرهنگ نویس واژه ای را به کار برده باشد که در این گنج واژه آمده است. مشخصات هر کسی که واژه را به کار برده در گنج واژه معلوم است و ما در جلسات واژه را ذکر می کنیم، اگر احیانا قابلیت لازم برای پذیرش داشته باشد، آن را انتخاب می کنیم، اگر نه، معادل دیگری می سازیم.

باشگاه خبرنگاران جوان: با وجود اینکه معادل سازی های فرهنگستان زبان و ادب فارسی بر اساس قوانینی است که در ساخت واژه وجود دارد، در بین مردم به کار نمی رود. تا به حال ارزیابی کرده اید که دلیل آن چیست؟

تغییر عادت کار مشکلی است. اعتقاد داریم واژه هایی که می سازیم برای نسل بعد است. خود ما که این معادل ها را می سازیم ممکن است یک لحظه مثلاً بگوییم فکس کن و لحظه دیگر بگوییم دورنگار کن. این بسته به عادتی است که هر فرد دارد. یعنی پذیرش واژه ها تا حد زیادی عادت شده است. اگر جامعه معادل را از صدا و سیما و رسانه ها بشنود و در کتاب های درسی بخواند، همان را به کار می برد.

نمونه بارزش واژه های فرهنگستان اول است. در آن زمان به واژه های فرهنگستان اول اعتراض های فراوان می شد. به الفاظی مثل دانشکده، شهرداری، زیست شناسی، دادگستری و بسیاری دیگر کسانی مثل اقبال آشتیانی اعتراض می کردند و حتی مسخره می کردند. اما امروز ما بدون آنکه بدانیم این واژه ها ساخت فرهنگستان اول است، آنها را به کار می بریم. بنابراین، ما باید منتظر باشیم یکی دو نسل بگذرد، معادل ها وارد کتاب های درسی بشود، صدا و سیما و رسانه ها به کار ببرند تا مردم به واژه ها کم کم عادت کنند. تغییر عادت برای مردم بسیار سخت است.

باشگاه خبرنگاران جوان: از واژه های گویش های اقوام ایرانی چقدر در معادل سازی هایتان استفاده می کنید؟

فرهنگستان زبان و ادب فارسی گروهی پژوهشی به نام زبان ها و گویش های ایرانی دارد که با گروه واژه گزینی فرهنگستان نیز همکاری می کنند. در این گروه بیشتر الفاظ عمومی گویش ها مثل واژه های مربوط به اعضای بدن، اعضای خانواده و برخی آداب و ابزارهای معمول و مانند آنها جمع آوری می شود. در گروه واژه گزینی طرحی داریم؛ در این طرح واژه های گویش ها را بسیار گسترده تر بررسی می کنیم، چون فعل های گویش ها یا اسامی ابزارها برای ما خیلی مهم است و می توانیم از آن ها در واژه گزینی استفاده کنیم. خودمان علاوه بر گروه گویش تحقیق دیگری می کنیم تا با کمک آن ها بتوانیم گستره استفاده از واژه های گویشی را وسیع تر کنیم.

برای مواردی که نمی توانیم در زبان فارسی فعل مناسب پیدا کنیم از فعل های گویشی استفاده می کنیم. بدیهی است کلمات گویش ها برای گویش ور خاص آشناست و برای بقیه مردم غریب است، درست مثل واژه فرنگی. جایی که نتوانیم از واژه های مأنوس فارسی استفاده کنیم، به سراغ گویش ها می رویم.

باشگاه خبرنگاران جوان: چطور می خواهید فاصله بین سلیقه مردم و واژه هایی را که فرهنگستان زبان و ادب فارسی می سازد، کمتر کنید تا مردم با کلمه هایی که ساخته می شوند مأنوس شوند و آن را به کار ببرند؟

ما با دو طیف روبه رو هستیم. یک دسته متخصصان هستند که در گروه واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در 60 کارگروه واژه گزینی می کنند. یعنی واژه های مصوب فرهنگستان در حوزه های تخصصی با نظر متخصصان معادل یابی می شود. مخاطب ما در این دسته از واژه ها متخصصان هستند و امیدواریم بتوانند معادل های فرهنگستان را در جامعه علمی خود رواج بدهند.

همچنین برای واژه های عمومی گروهی داریم که آنها را رصد می کنند و از منابع مختلف گردآوری و بعد معادل گزینی می کنند. برای رواج واژه های عمومی از صدا و سیما و مردم کمک می گیریم. عزیزانی در رادیو هستند که با ما همکاری می کنند. واژه ها را مطرح می کنند و ما نظر مخاطبان را از آن ها می گیریم. امیدواریم این ارتباط با مردم از طریق صدا و سیما بتواند به نزدیک تر شدن ما به مردم کمک کند.

باشگاه خبرنگاران جوان: فضای رسانه ای ما تا چه حد توانسته است به کاربرد واژه های فرهنگستان کمک کند؟

بعضی از رسانه ها از جمله صدا و سیما و در فضای مجازی هم وبگاه هایی مانند واژه یاب همکاری خوبی با ما دارند و مصوبات ما را اعلام می کنند. مردم وقتی به دنبال واژه می گردند واژه های ما را هم پیدا می کنند. بعضی از وبگاه ها و کانال های ادبی هستند که خودشان پیشنهاد واژه می دهند، این ها هم به اینکه فضای واژه گزینی رونق پیدا کند، کمک می کنند. بعضی از واژه های آن ها معادل های ما در فرهنگستان زبان و ادب فارسی است و بعضی واژه های پیشنهادی خودشان است. اتفاقا این اواخر جلسه ای داشتیم درباره اینکه فرهنگستان از چه طریقی می تواند واژه هایش را در معرض نظرخواهی و در دسترس مردم قرار بدهد. راه های مختلفی پیشنهاد شده است. امیدواریم بتوانیم این راه ها را عملی کنیم و در فضای مجازی بیشتر حضور داشته باشیم.

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان

مسئولیت صحت اخبار ارائه شده به عهده منبع خبر بوده و این رسانه صرفاً رسالت اطلاع‌رسانی خود را در این رابطه انجام می‌دهد.

ارسال نظر: