چه کسی مانع بازگشت آوارگان سوری از لبنان است؟

کدخبر: 2325256

واقعیت این است که پناهجویان سوری مستقر در لبنان، در صورت حضور در سوریه و مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری که اسد یکی از کاندیداهای آن است، احتمالاً به او رای خواهند داد.

سعید ساسانیان: چندی پیش، سیدحسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله لبنان در سخنرانی خود، از موانع بازگشت پناهجویان سوری حاضر در لبنان به کشورشان گفت. نکاتی که او در این خصوص طرح کرد، شامل موارد زیر بود؛

  • اسد از بازگشت پناهجویان استقبال کرده است و آماده ارائه تسهیلات برای بازگشت آنان است.

  • آمریکا و برخی کشورهای عربی با ترساندن پناهجویان از بازگشت به سوریه و یا ترغیب آنان برای ماندن در لبنان، مانع از تسریع در روند بازگشت می‌شوند.
  • هدف آمریکا و متحدانش، ممانعت از بازگشت پناهجویان پیش از انتخابات ۲۰۲۰ یا ۲۰۲۱ سوریه است.

با وجود تاکیدات مکرر میشل عون رئیس جمهور لبنان مبنی بر ضرورت بازگشت پناهجویان سوری از لبنان به کشورشان، این روند هم‌چنان کند و محدود است. در ادامه تلاش می‌شود، آن‌چه سیدحسن نصرالله در این خصوص گفته است، با نشانه‌ها و استناداتی تشریح شود.

۱-به صورت کلی، بازگشت پناهجویان نیازمند سه اراده‌ی جدی است؛ اراده‌ی پناهجویان برای بازگشت، اراده دولت میزبان برای هدایت آن‌ها به کشورشان و اراده‌ی دولت مبدأ برای پذیرش آن‌ها. این سه اراده در صورت وجود و هم‌افزایی، می‌تواند زمینه بازگشت را به‌صورت جدی فراهم سازد. با این وجود، موانعی نیز می‌تواند وجود داشته باشد که این سه اراده را کم اثر و یا بی‌اثر سازد.

۲-دولت لبنان و گروه‌های سیاسی مختلف این کشور، به دلیل هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی حاصل از حضور پناهجویان، همگی خواهان شدت‌ گرفتن روند بازگشت هستند. در فضای اجتماعی لبنان، هیچ گروهی ولو مخالف بازگشت پناهجویان هم باشد، عمدتاً این مخالفت را بروز نمی‌دهد چرا که با فشارهای اجتماعی روبرو خواهد شد.

۳-دولت سوریه در خصوص بازگشت پناهجویان، با چند مساله جدی روبروست. نخست این‌که بازگشت پناهجویان و استقرار آن‌ها در موطن خود - اگر علقه‌هایی با تروریست‌ها نداشته باشند که ندارند - در فرایند امنیت‌سازی اثرگذار بوده و از این منظر به سود اسد خواهد بود. دوم این‌که این بازگشت، ملاحظات اقتصادی برای دولت سوریه در پی خواهد داشت. اگرچه پناهجویان، پس از بازگشت از توان تامین معیشت‌شان به صورت نسبی برخوردارند اما در حوزه زیرساختی و مسکن‌های انبوهی که در فضایی متراکم تخریب شده‌اند، نگاه‌شان به دولت است و از این منظر، اسد ناچار است برای حل این مشکل، بنا به وسع خود در شرایط فعلی، تدابیری اتخاذ کند و لذا با هزینه‌های جدیدی مواجه خواهد شد. و اما سوم این‌که، بازگشت پناهجویان سوری مستقر در لبنان به موطن خود، برای اسد، دارای اهمیت سیاسی است. این اهمیت را آن‌طور که سیدحسن نصرالله گفته است، باید در چرایی مخالفت آمریکا و چند کشور عربی با روند بازگشت آوارگان پیش از سال ۲۰۲۱ جُست. واقعیت این است که پناهجویان سوری مستقر در لبنان، در صورت حضور در سوریه و مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری که اسد یکی از کاندیداهای آن است، احتمالاً به او رای خواهند داد. یک نشانه مهم برای این گمانه‌زنی، مشارکت بالای این پناهجویان در انتخابات ریاست جمهوری سوریه در سال ۲۰۱۴ است. صف‌های طویلی که از سوی این پناهجویان در لبنان تشکیل شد تا رای خود را به صندوق بیاندازند، با توجه به کاندیداهای حاضر در آن انتخابات و نتایج حاصل از آن، عمدتا به سود اسد رقم خورد. حتی اگر جز این هم باشد، صرف حضور آن‌ها در انتخابات، تمییز‌دهنده‌ی آن‌های از معارضان و تروریست‌ها محسوب می‌شود. در هر دو صورت، حضور این افراد در انتخابات ریاست جمهوری آتی سوریه، به احتمال بسیار زیاد، به سود اسد تمام خواهد شد.

۴-نشانه‌هایی برای قوی بودن تمایل بازگشت به سوریه در میان پناهجویان این کشور در لبنان قابل مشاهده است. روند تدریجی و تقریبا مداومِ بازگشت با جمعیت‌های محدود، علاقمندی به دولت کنونی سوریه و برخی فشارها از ناحیه پناهجویان بر دولت لبنان برای زمینه‌سازی جهت بازگشت، از این جمله‌اند. علاوه بر این‌ها، سخنگوی کمیساریای امور پناهندگان سازمان ملل در لبنان نیز گفته است که حدود ۸۰ درصد از پناهجویان سوری در این کشور، خواستار بازگشت به سوریه هستند.

۵-به نظر می‌رسد سه اراده‌‌‌‌ای که برای تحقق امر بازگشت نیاز است، همسو با یک‌دیگرند. اما چرا باز هم بازگشت به‌معنای دقیق آن انجام نشده و دورنمای روشنی برای تحقق آن طی ماه‌های آتی وجود ندارد؟ واقعیت این است که در مقابل تحقق این روند، مانعی جدی وجود دارد که سیدحسن نصرالله آن را فشارهای آمریکا و چند کشور عربی برای ترساندن پناهجویان از بازگشت به سوریه و یا ترغیب آنان برای ماندن در لبنان می‌داند. این فشارها هم عمدتاً جهت ممانعت از تقویت سیاسی بشار اسد در شرایط کنونی و انتخابات پیش رو است. به نظر می‌رسد این فشارها را باید علت تاکیدات مکرر میشل عون رئیس جمهور لبنان دانست، آن‌جا که از پیوند زدن امر بازگشت به یافتن راه حل سیاسی برای پایان بحران سوریه انتقاد کرده بود. لذا تا زمانی که این فشارها وجود داشته باشد، هم دست دولت لبنان برای پیگری بازگشت تا حدی بسته است، هم کمیساریای امور پناهندگان سازمان ملل به این مساله ورود جدی نخواهد داشت و هم بازیگران همسو با عربستان و آمریکا در صحنه داخلی لبنان از جمله جریان المستقبل، اقدام درخوری انجام نمی‌دهند. خلاصه این‌که آمریکا و متحدانش، از سه اراده‌ای که ذکر شد، به دنبال اثرگذاری بر دو اراده است؛ از یک‌سو بر دولت لبنان فشار سیاسی وارد می‌کند و از سوی دیگر پناهجویان را با ترس از شرایط سوریه و ترغیب به جذابیت‌های لبنان، آماج عملیات روانی خود قرار داده است تا امر بازگشت را به زمانی موکول کند که کمترین سود را برای دولت بشار اسد داشته باشد. البته اراده‌ی دولت اسد نیز ذیل پرونده‌ی بقای اسد در قدرت، دستور کار دیگری برای آمریکا است که اکنون به آن، ورود مبتکرانه نداشته اما در مراحل آتیِ پی‌جویی راه‌حل سیاسی، حتماً به آن ورود عینی‌تری خواهد داشت.

اندیشکده راهبردی تبیین

ارسال نظر: