فرآورده پتروپالایشی خارج از تیررس تحریم‌های نفتی

نسیم آنلاین : چندی پیش بیژن زنگنه، وزیر نفت کشور با حضور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری موضوعات مهم و قابل ‌تأملی را درباره تحریم‌های نفتی آمریکا مطرح کرد. زنگنه در بخشی از این برنامه تلویزیونی گفت: « برخی فکر می‌کنند فراورده در تحریم نیست نفت در تحریم است. اصلاً این‌طور نیست. فرآورده و نفت خام با یک شدت تحریم می‌شوند. از نظر تحریم بین فروش نفت و فراورده فرقی ندارد و حتی الآن فشار برای صادرات فرآورده ما حتی بیشتر از صادرات نفت خام ما است یعنی آمریکا برای خرید نفت از ایران معافیت داد ولی برای خرید فرآورده معافیت نداد». این اظهارات بیژن زنگنه درحالی مطرح شد که کارشناسان حوزه انرژی تحلیل‌های متفاوتی ارائه داده‌ و برخلاف وزیر نفت از سهولت فروش محصولات پتروشیمیایی در مقایسه با نفت خام صحبت می‌کنند.

آمارها نشان می‌دهد تحریم‌های نفتی تأثیر بسیار کمتری در صادرات محصولات پتروپالایشگاهی به نسبت صادرات نفت خام داشته‌اند که این در عمل خلاف صحبت‌های وزیر محترم نفت در خصوص تحریم فرآورده‌های نفتی است.

همان‌طور که ملاحظه می‌شود با مقایسه‌ی دو نمودار فوق می‌توان دریافت که میزان صادرات نفت خام در اوج تحریم‌های سال‌های 90-91 با کاهش 49 درصدی مواجه شده و این در حالی است که این رقم در میزان صادرات فرآورده‌های پتروشیمی به 12 درصد می‌رسد.

در شرایط کنونی و پس از بازگشت مجدد تحریم‌های نفتی آمریکا از آبان ماه سال 97، مقایسه دو نمودار نشان می‌دهد که صادرات نفت خام در خوش‌بینانه‌ترین حالت با کاهش 42 درصدی مواجه شده ولی صادرات فرآورده با کمترین تأثیر از دور جدید تحریم‌ها، افت 10 درصدی را شاهد بوده است که نشان از تاثیر کم تحریم‌ها بر صادرات فرآورده‌های نفتی نسبت به نفت خام دارد.

پالایشگاه‌های متقاضی نفت خام ایران در دنیا، 42 پالایشگاه مشخص بوده که در تنها در 8 کشور احداث شده‌اند و این کشورها عمدتاً در منطقه جغرافیایی شرق آسیا و اروپای جنوبی واقع‌ شده‌اند. در نتیجه معدود بودن تعداد کشورهای خریدار نفت ایران، کار آمریکا را برای رهگیری و تحریم محموله‌های نفت خام ایران آسان کرده است. تحریم نفت ایران در واقع تحریم خرید نفت است بدین صورت که هر پالایشگاه یا شرکتی که از ایران نفت بخرد، تحریم خواهد شد فلذا کشورهای خریدار نفت ایران از ترس تحریم‌ها حاضر به خرید نفت ایران از سازوکارهای سنتی فروش نفت نیستند.

اما برخلاف فروش نفت خام، تعداد محصولات تولیدی از هر واحد پتروپالایشگاه جدید بنا به پیچیدگی آن معمولاً بیش از 10 محصول است و بازار گسترده‌تری دارد. در نتیجه با تزریق نفت‌خام به پتروپالایشگاه‌ و تولید فرآورده تعداد مشتریان ایران از 42 به هزاران مشتری در اقصی نقاط دنیا افزایش می‌یابند. با توسعه صنایع پتروپالایشی علاوه بر فاصله گرفتن از اقتصاد تک محصولی، می‌توان ارزش‌ افزوده‌‌ی شش برابری ایجاد کرد؛ که این رقم در صورت تکمیل زنجیره ارزش افزوده و تبدیل به محصولات پتروشیمیایی می‌تواند به 10 تا 100 برابر افزایش یابد.

مطالعات اولیه در سال 2017 نشان می‌دهد، کشورهای عراق، ترکیه، پاکستان و افغانستان که مرز خاکی با جمهوری اسلامی ایران دارند حدود 150 میلیون لیتر بنزین، گازوئیل و نفت سفید وارد کرده‌اند که این رقم معادل پالایش یک‌ میلیون بشکه نفت خام در روز است. همچنین بررسی چشم‌اندازهای مربوط به ساخت پترو پالایشگاه در این کشورها نشان می‌دهد که ساخت این مجموعه‌ها در این کشورها با مشکلات عدیده‌ای از جمله ضعف ساختار داخلی، جنگ‌های متعدد و شرایط ویژه منطقه‌ای مواجه بوده است در نتیجه به نظر میرسد این 4 کشور بازار مناسبی برای ایران به حساب می‌آیند. پیش‌بینی می‌شود ایران با رویکرد توسعه ظرفیت پتروپالایشگاهی و ساخت پتروپالایشگاه‌های جدید بتواند تا سال 2035 بازار مربوط به این محصولات را در این کشورها پوشش داده و علاوه بر توجه به کاهش خام فروشی و ایجاد ارزش ‌افزوده امنیت اقتصادی کشورهای منطقه را نیز به خود گره بزند.