مروری بر اقدامات ضد آمریکایی اروپایی‌ها در جهان
اروپا نمی‌خواهد یا نمی‌تواند؟
مجموعه اقدامات چندگانه اروپایی‌ها در سال‌های اخیر نشان می‌دهد آنان بر خلاف ادعایشان، توان ایستادگی در برابر فشارهای آمریکا را دارند و از ظرفیت‌های نسبی برای مقابله با آمریکا برخوردارند اما نیاز به اراده داخلی در این زمینه دارد.
سیدمهدی طالبی: بیشکک پایتخت قرقیزستان روز یکشنبه(7 ژوئن) میزبان پانزدهمین اجلاس وزرای اتحادیه اروپایی و کشورهای آسیای میانه بود. در این اجلاس علاوه‌بر فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی، وزرای امور خارجه کشورهای آسیای میانه نیز به بیشکک آمده بودند تا در این اجلاس که چند سال پس از فروپاشی شوروی و استقلال کشورهای آسیای میانه، به‌طور منظم برگزار شده، شرکت کنند.
تازه‌ترین اجلاس اما یک تفاوت اساسی با سایر اجلاس‌های پیش از این داشت. این تفاوت اساسی، تصمیم‌گیری برای برگزاری اولین همایش اقتصادی اتحادیه اروپا و کشورهای آسیای میانه در سال 2020 بود. اروپا در نشست پانزدهم خود با کشورهای آسیایی وعده داده است در طی سالیان آینده صد‌ها میلیون دلار در زیرساخت‌های این منطقه هزینه کرده و ده‌ها میلیون دلار به ایجاد امنیت و رشد اقتصادی آسیای میانه اختصاص دهد.
این اقدام پس از آن صورت گرفت که شورای اروپا در اواسط ماه ژوئن سال جاری، استراتژی جدیدی را درخصوص روابط اتحادیه اروپا و منطقه آسیای مرکزی به تصویب رساند. تا پیش از این استراتژی، آسیای میانه تقریبا جایگاه قابل توجهی برای اروپا نداشت. این بی‌توجهی را می‌توان حتی در میزان اختصاص منابع مالی در این کشورها یافت. پایگاه Cabar.asia، گزارش داده که اتحادیه اروپایی بین سال‌های 2014 تا 2020، معادل 4/1 میلیارد یورو به افغانستان اختصاص داده است. این رقم 4/1 برابر بیشتر از برنامه‌هایی است که در پنج کشور آسیای مرکزی در همین دوره حمایت مالی شده‌اند. اما در پس این استراتژی چه موضوعی نهفته است که اتحادیه اروپا حاضر شده در آسیای میانه سرمایه‌گذاری بیشتری بکند؟
در چند سال گذشته اروپا با بحران مهاجرت درگیر شده است و این بحران حداقل در کوتاه‌مدت تبعات جبران ناپذیری در عرصه اجتماعی و سیاسی اروپا به وجود آورده و منجر به رشد گروه‌های ملی‌گرا و راست افراطی در این قاره شده است. این وضعیت با تشدید تنش‌ها در اروپا، این قاره را درگیر آشوب کرده است. آفریقا، افغانستان و سوریه، سه کانون عمده مهاجرت به اروپا به‌شمار می‌روند. اروپا برای جلوگیری از مهاجرت‌ها از آفریقا، اقدام به سرمایه‌گذاری در برخی از کشورهای غرب و شمال آفریقا همانند نیجریه و حتی لیبی جنگ‌زده کرده است.
همچنین برای حل معضل دومین کانون مهاجران سالانه 6 میلیارد یورو به ترکیه می‌پردازد تا این کشور مانع از مهاجرت سوری‌ها به اروپا شود. اروپا با این هزینه، تقریبا دو مسیر انتقال مهاجران به اروپا را مسدود کرده است اما مسیر سوم، همچنان معضلی باقی‌مانده است. اتحادیه اروپا در چند سال گذشته برای ممانعت از مهاجرت میلیاردها یورو در افغانستان هزینه کرده اما به دلیل درگیری‌های داخلی، این سرمایه‌گذاری‌ها فاقد نتیجه بوده است. حالا اما اروپا به دنبال تقویت آسیای‌میانه برای کنترل امواج مهاجرت از افغانستان به سمت اروپاست.
چرا ایران نه؟
اما دلیل چنین اقدامی از سوی اروپا برای دور زدن ایران از حلقه همکاری‌های اتحادیه اروپا در محدوده پیرامونی این قاره چه دلیلی دارد؟ کشورهای اروپایی در مساله هسته‌ای و نیز برنامه موشک‌های بالستیک ایران حتی بیشتر از آمریکایی‌ها سعی در محدود کردن تهران و تحت فشار قرار دادن آن داشته‌اند. فشار کشورهای اروپایی برای آغاز مذاکرات پیرامون برنامه هسته‌ای ایران، اصرارهای زیاد فرانسه برای افزایش محدودیت‌های هسته‌ای ایران حتی بیشتر از محدودیت‌های درخواستی آمریکا و موضع‌گیری‌های شدیدتر کشورهای اروپایی درباره برنامه موشک‌های بالستیک ایران نشانگر سطح نگاه اروپایی‌ها به ایران است.
پس از خروج آمریکا از برجام اروپا ضمن همراهی با این تحریم‌ها و کاهش روابط اقتصادی با ایران، در موضع‌گیری علیه ایران با آمریکا هماهنگی‌هایی نیز داشت. آنان در یک سال گذشته با وجود چندین دور نشست مختلف، از سازوکاری به نام اینستکس رونمایی کردند. این سازو کار که در چند ماه گذشته فاقد فعالیت بوده است، قرار است در ازای ماندن ایران در برجام و انجام تمام تعهدات، امکان واردات مواد غذایی و دارو را برای ایران فراهم کند. نکته قابل توجه اینکه اساسا این دو اقلام جنس شامل تحریم‌های آمریکا نمی‌شود و هیچ محدودیتی برای خرید آن وجود ندارد. اروپا ادعا می‌کند به دلیل پیوستگی ساختار اقتصادی‌اش با آمریکا عملا امکان تحرک بیش از این در بازه فعلی را ندارد. این در حالی است که کشورهای اروپایی در پروژه‌های دیگر، بر خلاف خواست آمریکا، عمل کرده‌اند. این موضوع حداقل در دو سال گذشته به وضوح قابل ارزیابی است.
اروپا بیش از 100 سال بر آمریکا و ایالاتش حاکم بود ولی نزدیک به چند دهه می‌شود که اروپاییان، حاکمیت و پیروی از آمریکایی‌ها را پذیرفتند. حالا اما چرخ روزگار، اوضاع را تغییر داده است و نه اروپا، اروپای سابق است و نه آمریکا همان آمریکای سابق. اروپای مغرور نمی‌خواهد از این فرصت به دست آمده برای رهایی از سلطه آمریکا استفاده نکند.
در چند سال گذشته در گوشه و کنار اروپا تحرکاتی برای کاستن از اثرپذیری قاره سبز از آمریکا دیده شد. این تلاش‌ها با روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا، با سرعت بیشتر در پیش گرفته شد. چراکه شعار «اول آمریکا»ی ترامپ، در همان حال که تهدیدی برای دشمنان آمریکا نیست، طعنه‌ای سنگین به متحدان این کشور است. ترامپ به صراحت اتحادیه اروپا را دشمن کشورش اعلام کرده و دوستان آتلانتیکی خود را متهم به دزدی و سوءاستفاده از آمریکا کرده است. او همچنین خواستار پرداخت هزینه‌های دفاعی اروپا، از سوی کشورهای عضو این قاره است و گفته است دیگر آمریکا به صورت مجانی امنیت اروپا را تامین نخواهد کرد. اعمال تعرفه‌های تجاری علیه کالاهای وارداتی از اروپا به آمریکا ضربه دیگری بوده که ترامپ به سمت شریک دیرین کشورش، زده است. اروپا به خاطر تفوق امنیتی و سیاسی آمریکا در این قاره، خود را در وضعیتی می‌بیند که از قدرت داخلی مانده و حالا از حمایت‌های آمریکا نیز رانده شده است. این مساله سران محتاط اروپایی را به فکر انداخته تا راهی برای استقلال بیشتر از آمریکا بیابند و نیازهای خود را با اتکا به ظرفیت‌های داخلی اروپا حل کنند. این نمونه‌ها در چند مورد قابل ذکر هستند.
1. تلاش برای تشکیل ارتش اروپایی: تنقض تعهدات سنتی آمریکا در حوزه‌های مختلف باعث شده است کشورهای اروپایی پس از 70 سال با تهدید آمریکا مبنی‌بر عدم دفاع از اروپا و همچنین تهدید ترامپ برای خروج از ناتو، مواجه شوند. همین مساله باعث شده است زمزمه‌های تشکیل ارتش اروپایی در اروپا از سوی امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه شنیده شود. امضای پیمان امنیتی آخن نمونه‌ای از گام‌های اولیه دو ستون اصلی اتحادیه اروپا یعنی آلمان و فرانسه برای ایجاد تشکیلات امنیتی- نظامی مستقل از آمریکاست.
2. پیمان تجارت آزاد اتحادیه اروپا و ژاپن: این پیمان میان دو متحد آمریکا بسته شد که از تهدیدات تعرفه‌ای و تجاری ترامپ رنجیده بودند و با این اقدام پیامی به متحد بزرگ خود دادند که در صورت تک‌روی بیشتر آمریکا این کشورها به صورت جداگانه با یک دیگر تشکیل ائتلاف خواهند داد. در مراسم برگزاری جلسه امضای این قرارداد دونالد توسک، رئیس شورای اروپا در طعنه‌ای سنگین به ترامپ اعلام کرد این اتحادیه و ژاپن می‌خواهند در برابر محافظه‌کاری تجاری بایستند.
3. پیمان تجارت آزاد با (مرکوسور): ماه گذشته پس از 20 سال مذاکره میان اتحادیه اروپا و سازمان کشورهای آمریکای لاتین، این پیمان که گام بزرگ اروپا در جهت پیدا کردن بازارهای صادراتی به جز بازار آمریکا بود، بسته شد.
4. قرارداد با چین در میانه جنگ تعرفه‌ای : آلمان قطب اقتصادی و مالی اتحادیه اروپا در میانه جنگ تعرفه‌ای آمریکا با چین، قراردادهای گسترده تجاری را با چین برای افزایش سطح مبادلات تجاری میان دو کشور به امضا رساند.
5. تاکید بر ساخت نورد استریم 2: آلمان و دیگر کشورهای اروپایی در برابر فشارهای آمریکا جهت لغو قرار داد ایجاد خط لوله نورد «استریم 2» از روسیه به آلمان و دیگر کشورهای اروپایی ایستادگی کردند. آلمان به دلیل واردات انرژی از روسیه به‌شدت زیر فشار آمریکا قرار دارد. ترامپ آلمان را به فریبکاری در زمینه واردات انرژی از روسیه متهم کرده و معتقد است چرا در زمانی که آمریکا هزینه دفاع از آلمان در برابر روسیه را می‌پردازد این کشور باید ده‌ها میلیارد یورو از روس‌ها انرژی وارد کند. با وجود فشارهای سنگین آمریکا آلمان، اتریش و برخی از دیگر کشورهای اروپایی همچنان در حال توسعه روابط خود با روسیه در عرصه انرژی هستند.
6. تهدید ترامپ به جنگ تعرفه‌ای: ژان کلودیونکر در جریان مذاکرات تجاری با ترامپ به‌طور قاطع اعلام کرد در صورت تشدید تلاش بیشتر ترامپ برای وضع تعرفه روی کالاهای این اتحادیه، اروپا نیز علیه کالاهای وارداتی از آمریکا تعرفه وضع خواهد کرد.
8. قرارداد با هوآوی: همزمان با فشارهای آمریکا برای مهار قدرت چین و سعی برای محدود کردن و تحریم شرکت‌های چینی فعال در زمینه فناوری ارتباطات شورای امنیت ملی بریتانیا به ریاست ترزا می نخست‌وزیر این کشور همکاری این کشور با چین در زمینه نسل پنجم ارتباطاتی G-5 را تصویب کرد. این تصویب مصادف بود با تبلیغات و فشارهای فزاینده آمریکا بر کشورهای جهان برای عدم همکاری با چین در زمینه G-5. تنش میان ایران و اروپا
مجموعه این اقدامات چندگانه اروپایی‌ها نشان می‌دهد آنان بر خلاف ادعایشان، توان ایستادگی در برابر فشارهای آمریکا را دارند و از ظرفیت‌های نسبی برای مقابله با آمریکا برخوردارند اما نیاز به اراده داخلی در این زمینه دارد. در پرونده روسیه به‌‌رغم مشکلات اتحادیه اروپا با روسیه اتمی که دارای بزرگ‌ترین ارتش در اروپاست، این مجموعه در مقابل فشارهای متحد اصلی خود در برابر روسیه؛ یعنی آمریکا ایستاده است. ایستادن در کنار دشمن در برابر متحد، شاهکار اراده دپیلماتیک و اقتصادی اروپاست. شاید بتوان گفت پرونده روسیه با ایران تفاوت دارد، اما می‌توان در برابر این جمله گفت پرونده ایران تقریبا با تمامی پرونده‌های روبه‌روی اروپا تفاوتی اساسی دارد. اروپا اگر در جهان واقع با آمریکا در زمینه پرونده هسته‌ای ایران دچار اختلاف بود، ظرفیت‌هایش برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی این کشور به 4 میلیون یورو مسدود شده در اینستکس آن هم بعد از یک سال محدود نمی‌ماند. مساله عدم تمایل اروپا جهت همراهی با ایران است.
روزنامه فرهیختگان
