کاش دیوار بین صنعت و دانشگاه را بردارید
حالا بعد از گذشت پنج سال از طرح ایده دانشگاه بدون دیوار که مربوط به صنعتی‌شریف بود، دوباره زمزمه‌های برداشتن دیوارها از اصلی‌ترین نهاد علمی کشور سر زبان‌ها افتاده است.
اواسط هفته بود که منصور غلامی موضوع برداشتن دیوار دانشگاه‌ها را مطرح کرد؛ مساله‌ای قدیمی که حتی در دانشگاهی مانند علوم پایه زنجان اجرایی شده و حالا درختان جای دیوار را در این دانشگاه گرفته‌اند، اما علوم پایه زنجان را باید تنها دانشگاه بدون دیوار در ایران دانست؛ هرچند تلاش‌هایی در این زمینه صورت گرفته، به‌طوری که سال 1392 قرار بود دانشگاه صنعتی‌شریف نیز طرح الگوی دانشگاه بدون دیوار واقع در منطقه 22 تهران را اجرایی کند و به گفته رضا روستاآزاد، رئیس اسبق این دانشگاه در گام اول دوره‌های تحصیلات تکمیلی و پژوهشکده‌های دانشگاه به این بخش از دانشگاه منتقل شوند، اما در عمل این طرح نیز مانند بسیاری از طرح‌های مربوط به جامعه علمی کشور به نتیجه نرسید و دیوارهای دانشگاه صنعتی‌شریف همچنان پابرجاست.
حالا بعد از گذشت پنج سال از طرح ایده دانشگاه بدون دیوار که مربوط به صنعتی‌شریف بود، دوباره زمزمه‌های برداشتن دیوارها از اصلی‌ترین نهاد علمی کشور سر زبان‌ها افتاده، موضوعی که منصور غلامی، عالی‌ترین مقام آموزش عالی در حاشیه جلسه هیات‌دولت این هفته درباره‌اش این‌طور گفته بود: «باید ارتباط بیشتری بین دانشگاه و جامعه برقرار شود و مردم در بخش‌های مختلف جامعه باید احساس کنند دانشگاه متعلق به آنهاست و آنها می‌توانند از خدمات مشاوره‌ای و علمی بهره‌مند شوند، به جای اینکه احیانا دانشگاه برای ورود به مسائل کشور تکلیفی در سطح عمومی به صورت دستوری یا کلیشه‌ای تعیین کند، مردم باید بتوانند مسائل و مشکلات خود را با دانشگاه حل کنند.» از صحبت وزیر علوم درباره حذف دیوار از دانشگاه‌ها تا توضیحات روابط‌عمومی وزارتخانه
به گفته وزیر علوم ممکن است در درازمدت به‌تدریج دیوار فیزیکی هم برداشته شود، اما این اظهارنظر با واکنش‌های مختلفی از سوی جامعه دانشگاهی همراه شد تا جایی که روابط‌عمومی وزارت علوم را مجبور به توضیح بیشتر کرد. علیرضا عبداللهی‌نژاد، مدیرکل روابط‌عمومی این وزارتخانه درباره صحبت‌های وزیر علوم این‌طور گفته بود: «اصل بحث موردنظر وزیر علوم برداشتن موانع و دیوارهای فرهنگی، اجتماعی و ارتباطی است. این اقدام، ذیل راهبردهای دانشگاه جامعه‌محور و ورود دانشگاه‌ها به مسائل اجتماعی و جامعه‌شناختی به‌عنوان مسئولیت اجتماعی دانشگاه درحال اجراست. یعنی دانشگاه باید وارد عرصه جدیدی از زیست خود شود؛ از دانشگاه‌های نسل اول که صرفا آموزش‌محور و دانشگاه‌های نسل دوم که پژوهش‌محور بودند، گذر کند و به سمت دانشگاه جامعه‌محور و کارآفرین برود. به‌عبارت بهتر، به مسائل اجتماعی، فرهنگی، ارتباطی و زیست‌محیطی وارد شود و برای آنها راه‌حل و ایده ارائه کند.»
نکته قابل‌تامل در توضیحات روابط‌عمومی وزارت علوم اشاره به طرح «روز باز دانشگاه‌هاست» مقوله‌ای که دو سالی از اجرای آن می‌گذرد و طی آن دانشگاه‌ها از یک روز تا یک هفته، درهای خود را به روی همه مردم باز می‌کنند تا آنها با فضای دانشگاه آشنا شوند، طرحی که شاید بتوان آن را مقدمه‌ای برای برداشتن دیوار دانشگاه‌ها دانست؛ البته هنوز نمی‌توان درباره موفقیت یا شکست این طرح به‌طور قطعی صحبت کرد، اما آنچه پرواضح است اینکه اجرای طرح دانشگاه بدون دیوار نه‌تنها در همه مراکز دانشگاهی کشور قابل اجرا نیست بلکه تحقق آن در تعداد محدودی از دانشگاه‌ها نیز نیازمند فراهم ساختن زیرساخت‌ها و در نظر گرفتن مولفه‌هایی است، موضوعی که دو تن از روسای دانشگاه‌های کشور به این مساله صحه گذاشتند. برای تحقق دانشگاه بدون دیوار باید حساسیت روی برخی مقوله‌ها کمتر شود
سیداحمد معتمدی، رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر در این‌باره با تاکید بر اینکه ایجاد دانشگاه بدون دیوار در دنیا کار مرسومی است، می‌گوید: «طبیعتا وجود چنین دانشگاه‌هایی، اتفاق بسیار خوبی محسوب می‌شود، چراکه در دنیا با این کار می‌گویند فاصله‌ای بین دانشگاه و جامعه وجود ندارد، از این‌رو می‌توان این‌طور عنوان کرد که اصل این کار، بسیار خوب است، اما در شرایط فعلی کشور ما تحقق این امر نیازمند تحقق مولفه‌های دیگر است.»
او ادامه می‌دهد: «به‌طور مثال امروزه مقوله حجاب مطرح است، حال تصور کنید زمانی که مقوله دانشگاه بدون دیوار اجرایی شده و فردی وارد دانشگاه شود که از نظر پوشش، مشکل داشته باشد، در این مواقع دیگر نباید مسئولیتی را از مدیریت دانشگاه بخواهند، چراکه عملا کنترلی در این حوزه وجود ندارد.»
رئیس دانشگاه امیرکبیر با تاکید بر اینکه اجرای این ایده کار خوبی محسوب می‌شود، تصریح می‌کند: «قطعا برای تحقق این مساله نیازمند مقدماتی هستیم و باید برخی ضوابط در این راستا تغییر کند و حساسیت‌ها روی برخی موضوعات نیز کمتر شود تا بتوان طرح دانشگاه بدون دیوار را اجرایی کرد، هرچند این کار در دنیا مرسوم است، اما به خاطر حساسیت‌های موجود تحقق آن در کشورمان با مشکل روبه‌رو است.»
معتمدی می‌گوید: «در بسیاری از جوامع اعتقادشان این است که هدف از راه‌اندازی دانشگاه بدون دیوار آن است که بین جامعه و دانشگاه نباید فاصله‌ای وجود داشته باشد؛ چراکه این دو نهاد روی یکدیگر اثرگذار هستند، اما الان نمی‌توان درباره موثر بودن این کار در کشورمان صحبت کرد و در وهله اول برای تحقق آن باید یک‌سری از مقدمات را در نظر بگیریم.»
او صحبت‌هایش را این‌طور به پایان می‌رساند: «امروزه در بوفه دانشگاه اگر دختری در قسمت آقایان بنشیند، به‌رغم اینکه خلاف شرعی نیز صورت نمی‌گیرد، اما عده‌ای معترض این کار شده و عنوان می‌کنند بحث فرهنگی دانشگاه با این کار به هم می‌ریزد، حال تصور کنید افرادی از خارج دانشگاه وارد محوطه شده و ظاهر خوبی نیز نداشته باشند، به دلیل همین مسائل اجرای دانشگاه بدون دیوار در شرایط امروز کار سختی است.» موضوعات امنیتی؛ اصلی‌ترین دلیل برای عدم امکان اجرای دانشگاه بدون دیوار
سیدحسن صدوق، رئیس دانشگاه شهید بهشتی نیز مشکلات امنیتی را دلیل اصلی برای عدم‌امکان اجرای طرح دانشگاه بدون دیوار می‌داند و می‌گوید: «وزیر علوم در توضیح دوباره عنوان کرد منظورش دیوارهای نامرئی است که بین دانشگاه و جامعه وجود داشته و باید برداشته شوند و بعد از آن به‌تدریج دیوارهای فیزیکی نیز برداشته می‌شوند، با این حال معتقدم در شرایط فعلی امکان اجرای این طرح در همه دانشگاه‌ها وجود ندارد.»
او ادامه می‌دهد: «در برخی دانشگاه‌های ما نخبگان علمی حضور داشته و از سوی دیگر تجهیزات آزمایشگاهی گرانقیمتی در بعضی مراکز دانشگاهی وجود دارد، به همین دلیل نیازمند تمهیداتی برای حفاظت از آنها هستیم، چراکه در شرایط طبیعی نیز گاها شاهد سرقت از وسایل دانشگاهی هستیم و حال تصور کنید نه حفاظی دور محوطه دانشگاه وجود داشته و نه نیروی حراستی مستقر باشد، قطعا وجود چنین مسائلی بیشتر خواهد شد، به همین دلیل گمان نمی‌کنم این کار در همه دانشگاه‌ها قابلیت اجرایی داشته باشد.»
رئیس دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه اصل ایده ارتباط مردم با دانشگاه و اینکه دانشگاه برج جدایی از جامعه نباشد، چه از لحاظ فیزیکی و چه ارتباط عاطفی، مقوله بسیار خوبی است، تصریح می‌کند: «قطعا اجرای آن نیازمند مقدماتی است، از سوی دیگر باید به این مساله نیز توجه شود افرادی وجود دارند که دنبال تحریک دانشجویان و مساله‌سازی در دانشگاه‌ها هستند، به همین دلیل زمانی که حفاظتی از محوطه دانشگاه‌ها وجود نداشته باشد، این قبیل افراد از فضا سوءاستفاده می‌کنند.»
صدوق در توضیح بیشتر این مساله می‌گوید: «دانشجو همواره یک نیروی محرک و پویا در جامعه به شمار می‌رود که ممکن است دشمنان به این قشر مهم جامعه چشم طمع داشته باشند، قشری که امید حال و آینده کشور محسوب می‌شود. به‌عبارت دیگر همیشه دانشگاه‌ها برای کسانی که با کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران مساله داشته‌اند، سیبل مهمی بوده و خواهد بود.»
او با تاکید بر اینکه در کشورهای دیگر نیز به هیچ وجه کل محیط دانشگاه بدون دیوار نیست، تصریح می‌کند: «بنده در فرانسه و در دانشگاه سوربن تحصیل کرده‌ام و همیشه نیروی محافظت جلوی در دانشگاه حضور داشته است، حتی به دانشگاه آکسفورد و کمبریج نیز رفته‌ام، هرچند ممکن است بخشی‌هایی از محوطه دانشگاه به روی مردم باز باشد، اما این مساله به کل دانشگاه تسری پیدا نمی‌کند؛ چراکه در آنجا نیز تجهیزات آزمایشگاهی گرانقیمت و نیروهای نخبه حضور دارند که باید از آنها محافظت کرد.»
رئیس دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به ترور شهید شهریاری تصریح می‌کند: «این اتفاق نشان می‌دهد همواره دانشگاه برای کسانی که با کشور در دشمنی هستند، مساله اصلی محسوب می‌شود؛ با این حال این ایده که مردم محافظ دانشگاه بوده و بین خود و مراکز علمی دوستی و اعتماد ببینند، مساله درستی است؛ از سوی دیگر نباید فراموش کرد که مردم ما محیط‌های آموزشی را دوست دارند و اولویت اصلی‌شان مساله تحصیل فرزندان‌شان چه در مدرسه و چه دانشگاه است.» دیوارهای دیگر باید برداشته شود
به هر حال توضیحات وزارت علوم در تصحیح اظهارات اولیه وزیر علوم نشان از یک فهم اولیه نادرست از برداشتن دیوارهای دانشگاه‌ها می‌دهد، که به‌زعم اظهارات چند تن از روسای دانشگاه‌ها، مساله برداشتن دیوارهای دانشگاه‌ها تنها یک اقدام فیزیکی نیست بلکه درگیر کردن دانشگاه‌ها با مشکلات جامعه است که البته وزیر علوم روز گذشته موضع ابتدایی خود را به این مساله ارتباط داد و به‌نوعی اصلاح کرد؛ اما همین مساله نیز درحالی مطرح می‌شود که گویی مسئولان آموزش عالی کمتر دغدغه‌ای برای ایجاد ارتباط میان دانشگاه و محیط بیرونی اجتماعی، صنعتی و اقتصادی دارند و ترجیح می‌دهند در شرایط فعلی کشور که تحریم‌ها مشکلات زیادی برای صنایع بزرگ کشور و بالطبع بازار اقتصادی کشور ایجاد کرده، به جای صحبت از ارتباط میان صنعت و دانشگاه که یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان این حوزه است، تمام هم و غم خود را روی حذف فیزیکی دیوارهای دانشگاهی بگذارند، دیوارهایی که نبودشان نیز نمی‌تواند گرهی از مشکلات صنعت حل کرده و دانشگاه‌ها را در عمل وارد چرخه حل مسائل صنعت کند.
برداشتن مرز دانشگاه و جامعه در دنیا
بسیاری از دانشگاه‌های دنیا سال‌هاست رویه حذف دیوارهای خارجی دانشگاه‌ها را در پیش گرفته و به‌عبارتی، مرز بین جامعه و مراکز آموزشی دانشگاهی را از بین برده‌اند. در تعریف فضای بازی که برای دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد بیشتر روی ادغام زمین و فضاهای باز اطراف و منابع آبی تمرکز می‌شود که این طرح فضاهای اطراف را برای جانمایی فضای آموزشی آماده می‌کند. ارتباط و کارکردی که این فضاها با هم دارند، بسیار حائز اهمیت است. استفاده از درختان و عناصر دیگر در فضاهای آموزشی و بیشتر کردن فضاهای باز، هویت دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها را شکل می‌دهد. این فضاها از سوی دانشجویان مورد استفاده قرار می‌گیرد و ارتباط اجتماعی میان دانشجویان، کارمندان و اعضای هیات‌علمی را تقویت می‌کند. از سوی دیگر، همین فضاهای باز که به‌نوعی جایگزینی برای مرزهای میان دانشگاه و جامعه هستند، ساختمان دانشکده‌های مختلف را هم در دل دانشگاه به هم متصل کرده و درواقع تصویری کلی از یک دانشگاه را می‌سازند. ایجاد فضاهای باز در دانشگاه‌ها باعث افزایش ارتباط جامعه با دانشجویان، دانشجویان با یکدیگر و اعضای هیات‌علمی و بازدیدکنندگان شده و آنها راحت‌تر می‌توانند از بخش‌های هنری، کتاب‌ها و فعالیت‌های مختلف بهره‌مند شوند.
استرالیا یکی از کشورهایی است که از چند دهه قبل نسبت به برداشتن دیوار در مدارس و دانشگاه‌ها اقدام کرده و مسئولان آموزشی آن بر این باورند این تصمیم‌گیری نقش بسزایی در آموزش و یادگیری داشته است. در این کشور با برداشته شدن برخی مرزها و برقراری انعطاف لازم در موارد ظریفی که شاید خیلی قابل‌توجه نبود، باعث ایجاد واکنش اجتماعی نسبت به این موضوع شدند و اهمیت برداشته شدن دیوارها، باز شدن فضای کلاس‌های درس و ایجاد انعطاف لازم در فضاهای آموزشی و درسی را نشان دادند. دانشگاه ویرجینیا، یکی از دانشگاه‌های آمریکایی است که به‌عنوان یک نمونه از دانشگاه‌های بدون دیوار با این هدف طراحی شده است. این دانشگاه اکوسیستمی باز را ایجاد کرد تا تحقیق، تدریس و کارهای مشارکتی در دانشگاه به بهترین شکل انجام شود.
روزنامه فرهیختگان
