واتس‌آپ آتش‌افروز

شروع ماجرا از کجا بود؟ ماجرای اعتراض‌ها از آنجا شروع شد که دولت لبنان پنجشنبه گذشته با طرح اخذ مالیات از مکالمات واتس‌آپ و دیگر پیام‌رسان‌های اجتماعی موافقت کرد و آن را طرحی در راستای افزایش درآمدهای دولت در بودجه سال ۲۰۲۰ اعلام کرد. زمینه اصلی طرح هم افزایش 20سنتی مالیات در پیام‌های صوتی روی اینترنت (واتس‌آپ، فیس‌بوک، مسنجر و اپل فیس‌تایم) و خدمات رایگان تلفنی که درمجموع ۶ دلار می‌شد تا بخشی از کسری بودجه سال 2020 خود را جبران کند. باتوجه‌به اینکه لبنان 5/3میلیون کاربر VoIP (ضبط صدا ازطریق پروتکل اینترنت) وجود دارد، این طرح می‌توانست رقمی افزون‌بر 250میلیون دلار بر درآمد سالانه دولت لبنان بیفزاید. با‌این‌حال، به‌دنبال اعتراض‌ها و گسترش آن به دیگر مسائل، سعد الحریری، نخست‌وزیر لبنان، از وزیر ارتباطات این کشور خواست بررسی اخذ مالیات از واتس‌آپ را متوقف کند. محمد الشقیر، وزیر ارتباطات لبنان، نیز شامگاه پنجشنبه اعلام کرد: «بررسی طرح اخذ مالیات از کاربران نرم‌افزارهای ارتباطی از دستورکار دولت خارج شده است. اتفاقاتی که اکنون در لبنان شاهد هستیم، دست‌های پشت‌پرده اداره می‌کنند».

طراح این مالیات چه کسی بود؟ دستور سعد الحریری، نخست‌وزیر لبنان، برای توقف طرح مالیات از پیام‌های صوتی روی واتس‌آپ و نرم‌افزار‎های دیگر خطاب به محمد الشقیر، وزیر ارتباطات لبنان بود و مشخص می‌شود طراح این طرح هم شخص وی باشد. در صفحاتی که اخبار مربوط به لبنان را پوشش می‌دهد، دیدیم معترضان به مغازه‌های زنجیره‌ای مخصوص فروش شیرینی موسوم به «پاچی» حمله کرده‌اند؛ چون این فروشگاه‌ها متعلق به الشقیر است. وزیر ارتباطات لبنان ازجمله سرمایه‌داران این کشور است که کمتر از یک سال قبل وارد دولت لبنان شد و حالا طرح وی باعث آشوب در این کشور شده است.

خدمات انحصاری گران در لبنان همان‌طورکه عنوان شد، کل تعداد کاربران VoIP در لبنان حدود 3.5میلیون نفر است و باتوجه‌به گران‌بودن نرخ مکالمه تلفن‌همراه و جوانب آن در لبنان، این مسأله برای مردم گران تمام شده است. بااین‌حال، باید دانست انحصار این خدمات نیز دراختیار دولت لبنان است که دو شرکت دولتی آن را ارائه می‌کنند و می‌توان گفت یکی از منابع اصلی دولت دریافت هزینه بابت خدمات تلفن‌همراه است؛ پس بی‌راه نیست وضع مالیات روی این گونه خدمات باعث اعتراض در لبنان شود. روزنامه «رأی‌الیوم» در مطلبی با اشاره به اعتراض‌های لبنان این‌گونه نوشته است: «دولت سعد الحریری با مالیات بستن بر مکالمات و خدمات واتس‌آپ در این مقطع نشان داد با مردم و درد و رنج‌های آن‌ها بیگانه است و شرایط معیشتی مردم و اوضاع اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، بیکاری، افزایش قیمت‌ها و گسترش فساد را نمی‌بیند. ۶ دلاری که دولت لبنان قصد داشت بر مکالمات و خدمات رایگان تلفنی وضع کند، به‌مثابه جرقه‌ای بود که اوضاعِ در حال انفجار لبنان را منفجر کرد و هزاران لبنانیِ در آستانه فقر را به خیابان‌ها آورد».

آیا مالیات بر ترافیک مسبوق به سابقه است؟ اعتراض‌های لبنان از همین وضع مالیات بر پیام‌های صوتی روی اینترنت آغاز شد؛ اما خیلی زود مشخص شد این جرقه‌ای بیش نبود؛ وگرنه باید بعد از لغو طرح اعتراض‌ها هم خاموش می‌شد که نشد؛ اما این مسأله در جهان اتفاق عجیب‌و‌غریبی نیست و در هر گوشه از جهان، به‌شکل خاصی رخ می‌دهد. برای مثال، کشور فرانسه سال گذشته اعلام کرد: «بازرسان مالیاتی با استفاده از شبکه‌های اجتماعی به‌دنبال کشف فرارهای مالیاتی خواهند بود. آن‌ها قرار است حساب‌های کاربری افراد را بررسی کنند و در‌صورتی‌که برخلاف اظهارنامه خود با خودروهای لوکس و گران‌قیمت تصاویر متعدد گذاشته باشند، آن‌ها را بازرسی خواهند کرد». همین روش را دولت هند یک سال قبل از فرانسه اجرایی کرد. جالب است بدانید کشور اوگاندا هم سال قبل اعلام کرد از کاربران شبکه‌های اجتماعی مالیات خواهد گرفت. براساس این قانون، کاربران شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک، توییتر و واتس‌آپ باید روزانه 200 شیلینگ (هر دلار آمریکا برابر با 3هزار و 775 شیلینگ است) پرداخت کنند و بدین‌ترتیب، کسانی که می‌خواهند از این شبکه‌های اجتماعی استفاده کنند، سالانه باید 19 دلار بپردازند. هرچند وضع این قانون در این کشور آفریقایی به سرکوب آزادی بیان تعبیر شد، باید دانست که در امریکا این مسأله روالی طبیعی و جاافتاده است. مالیات بر اینترنت در سال ۱۹۹۶ توجه چند ایالت و شهرداری آمریکا را به‌عنوان منبعی بالقوه از درآمد مالیاتی جلب کرد. سال ۱۹۹۸، قانون آزادی مالیاتی اینترنت گسترش مالیات مستقیم بر اینترنت را متوقف کرد؛ اما هنوز قانون مالیات بر اینترنت در ۱۰ ایالت کشور اجرا می‌شود.

در ایران هنوز به‌شکل مستقیم برای استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مالیاتی وضع نشده و فقط در قالب هزینه‌های استفاده از ترافیک اینترنت اخذ می‌شود که درصد کمی ‌به‌عنوان مالیات مصرف می‌شود. هرچند در سال 1394 معاون دانشجویی، فرهنگی و امور مجلس وزارت بهداشت از طرحی به‌منظور اخذ عوارض برای استفاده از اینترنت و هزینه‌کرد این پول برای ورزش و سلامت جوانان خبر داد، تاکنون از تصویب طرحی با چنین ویژگی‌هایی خبری نشده است. دکتر محمدرضا داوودآبادی‌فراهانی این مسأله را در حاشیه همایش ملی «هم‌اندیشی سلامت دانشجویان» عنوان کرده بود و دلیلش هم درباره تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت جوانان بود. وی دراین‌باره گفته بود: «یکی از مشکلاتی که شبکه‌های اجتماعی ایجاد کرده‌اند، این است که تحرک نوجوانان و جوانان را کاهش داده است؛ چون وقت زیادی برای این شبکه‌ها صرف می‌کنند و تحرک قطعا کم شده است. برخی نمایندگان طرحی را در مجلس شورای اسلامی‌ عنوان کرده‌اند که عوارضی بر استفاده از اینترنت بگذارند و پول آن را خرج جوانان و سلامت آن‌ها کنند». هرچند جست‌وجوهای ما نشان داد ظاهرا از این مسأله‌ای خبری نیست و فعلا استفاده از اینترنت در ایران تابع هزینه‌هایی است که مخابرات و شرکت‌های خدمات‌دهنده اینترنت وضع می‌کنند و البته هم شبکه‌های اجتماعی فعلا رایگان است.

«روزنامه صبح نو»