آمارهای روشن جنایات خاموش
بیش از ۹۰ درصد سقط‌های‌جنین در ایران توسط زن و شوهرهای قانونی انجام می‌شود و محصول روابط نامشروع نیست اکثر سقط‌های‌جنین به علت فقر فرهنگی انجام می‌شود نه اقتصادی.
دکتر زهره کیانی: بیماری‌های قلبی- عروقی در ایران سالانه منجر به 93 هزار سکته قلبی می‌شود. 83 هزار مورد مرگ در سال مرتبط با فشار خون است.
34 هزار مورد مرگ سالانه مربوط به چاقی بوده و 16 هزار مرگ سالانه مربوط به تصادفات جاده‌ای است. اما هیچ یک از موارد فوق مهم‌ترین علت مرگ افراد در ایران نیست. اگر با دقت بیشتری نگاه کنیم درخواهیم یافت در کشور ما بیشترین قربانی در یک سال متعلق است به جنایت «سقط عمدی جنین». بر اساس برخی آمار عدد سقط جنین بین 90 تا 100 هزار مورد در سال است و برخی آمار هم عددی بین 200 تا 500 هزار قربانی مظلوم و بی‌دفاع در یک سال را گزارش می‌دهد.
یکی از موضوعاتی که همواره برای کارشناسان جامعه شناسی، روانشناسان، پزشکان، حقوقدانان و فقها با اهمیت است، مساله سقط عمدی جنین است. این موضوع که در همه ادیان الهی و در هر مرحله‌ای از بارداری امری نکوهیده است، یک آسیب اجتماعی محسوب می‌شود که با سطح اخلاقیات یک جامعه ارتباط مستقیم داشته و رواج آن عوارض جسمی، روانی و روحی بسیاری را متوجه خانواده‌ها بویژه زنان جامعه می‌کند. اما موضوع عجیب و باور نکردنی این است که «امری با این سطح از اهمیت در کشور ما آمار دقیقی ندارد!»
محمداسماعیل مطلق، رئیس وقت دانشگاه علوم پزشکی لرستان در سال 1377 آمار سقط جنین را سالانه 90 هزار مورد اعلام کرد. وی یکبار دیگر در کسوت رئیس وقت دفتر سلامت خانواده وزارت بهداشت در بهمن‌ماه سال 1392 اعلام کرد: «هرچند آمارها متفاوت است اما به طور متوسط حدود 250 هزار سقط جنین در سال گزارش می‌شود که البته اینها مربوط به سقطهای غیرقانونی است». محمدباقر لاریجانی، معاون آموزشی وزیر بهداشت نیز در پنجمین کنگره سالانه اخلاق پزشکی ایران در سال 1396 ضمن بیان اینکه سالانه بین 300 تا 500 هزار سقط جنین غیرقانونی در کشور گزارش می‌شود، گفت: «اوضاع سقط جنین در کشور اسفبار و قبح این کار در حال از بین رفتن است». همچنین حامد برکاتی، رئیس فعلی دفتر سلامت خانواده وزارت بهداشت در مصاحبه‌ای در تیرماه 98 مجموع سقطهای غیرقانونی، قانونی (به دلایل پزشکی و با مجوز) و سقطهای خود به خودی را 250 هزار مورد دانست. در نهایت محمدمهدی آخوندی، رئیس انجمن جنین‌شناسی ایران در 2 مصاحبه در سال‌های 95 و 98 سقطهای غیرقانونی را 600 تا 700 هزار مورد در سال تخمین زد! که البته هیچ مطالعه‌ای تاکنون این ارقام را تأیید نکرده است.
حال سوال اینجاست: این همه تفاوت در آمارهای اعلام شده از سوی مسؤولان بهداشت و درمان کشور از چه امری ناشی می‌شود؟
مسؤولان این تفاوت‌های آماری را ناشی از غیرقانونی بودن و زیرزمینی انجام شدن سقط می‌دانند ولی آیا در علوم آمار و جمعیت‌شناسی، روشی با خطای کمتر در تهیه آمارهای تخمینی سقطهای غیرقانونی وجود ندارد؟
حکومت‌ها برای تعیین رویکردهای عملکردی خود به حجمی از اطلاعات وابسته هستند که بخش قابل توجهی از آن به وسیله آمار و ارقام به دست می‌آید. بعضی آمارها دقیق و قطعی و برخی دیگر تخمینی است. ولی این به آن معنا نیست که آمارهای تخمینی به صورت سلیقه‌ای تعیین شود، بلکه علم آمار برای تخمین عددی اطلاعاتی که نمی‌توان به رقم قطعی آن دست یافت، روش‌هایی را مشخص کرده است تا این عدد با کمترین ضریب خطا محاسبه شود.
سازمان جهانی بهداشت در پایگاه خود جدولی مربوط به آمار سقطهای عمدی کشورهای مختلف دارد که هر چند سال آن را به‌روزرسانی می‌کند. بسیاری از کشورها از نظر قانون سقط شرایطی مانند ایران دارند و سقطهای بدون دلایل پزشکی (برای نجات جان مادر یا معلولیت شدید جنین) در این کشورها نیز مانند ایران به صورت غیرقانونی و زیرزمینی انجام می‌شود. این کشورها چگونه آمار سقط خود را تخمین می‌زنند؟
در این مواقع برای تخمین آمار سقط جنین معمولا از 2 روش استفاده می‌شود. در روش نخست مطالعه‌ای روی جمعیتی قابل توجه از مناطق مختلف کشور و با انتخاب تصادفی افراد نمونه انجام می‌شود، سپس مورد تحلیل آماری قرار گرفته و نتایج به کل جامعه تعمیم داده می‌شود. روش دوم استفاده از «روش بُنگارت» است. بنگارت جمعیت‌شناسی است که سال 1982 به منظور تخمین میزان سقط جنین، روشی خاص را ابداع کرد. این روش در سال 1994 مورد توجه 2 دانشمند دیگر به نام‌های جانستون و هیل قرار گرفت و آمار سقط 21 کشور را با این روش محاسبه کردند. در این روش میزان باروری یک جامعه با دانستن «تعداد زنان متاهل در سنین فرزندآوری»، «میزان عمومی مصرف روش‌های جلوگیری از بارداری» (با در نظر گرفتن درصد اثربخشی هر یک از روش‌ها)، «تعداد زنان نابارور» و «تعداد زنانی که هم‌اکنون باردار هستند» یا «زنان بتازگی زایمان کرده» (با در نظر گرفتن کم بودن احتمال بارداری در ماه‌های ابتدایی پس از زایمان و میزان رواج روش‌های جلوگیری در این دوره) محاسبه می‌شود. عدد به دست آمده میزان «باروری بالقوه» آن جامعه است. حال اگر میزان ولادت‌های ثبت شده از این عدد کم شود، میزان سقطهای جامعه به دست خواهد آمد (بارداری‌هایی که اتفاق افتاده‌اند ولی به نحوی پیش از زایمان ختم شده‌اند). هرچند مسؤولان بهداشت و درمان کشور در زمان اعلام هیچ یک از آمارهای سقط، روش تخمین آنها را بیان نکرده‌اند ولی به نظر می‌رسد روش نخست را برای تخمین آمار سقط جنین ترجیح می‌دهند. در ادامه با تحلیلی کوتاه، مروری خواهیم داشت بر پژوهش‌های انجام شده در این حوزه.
هر چند آمار مشخصی از سقط جنین چه پیش از انقلاب و چه در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب در دسترس نیست اما می‌توان گفت از آن رو که در فاصله سال‌های 1335 تا 1365، متوسط تعداد فرزندان خانواده‌های ایرانی بیش از 6 فرزند بود، تا آن زمان (جز در موارد و شرایط خاص بعضی از خانواده‌ها) تولد فرزند ناخواسته قبحی نداشت که بخواهد منجر به آمار بالای سقط جنین شود. بویژه با ترویج فرزندآوری در سال‌های نخست انقلاب، رشد جمعیت شتاب گرفت.
با شروع سیاست‌های تنظیم خانواده، متوسط تعداد فرزند خانواده‌های ایرانی طی سال‌های 1365 تا 1372 به یکباره 38 درصد نزول کرده و به 4 فرزند رسید. همزمان مطالعه‌ای به سرپرستی دکتر ملک افضلی (معاون بهداشتی وزارت بهداشت در آن زمان) انجام و در سال 1374 منتشر شد که در آن آمار سقطهای غیرقانونی، سالانه 80 هزار مورد تخمین زده شده بود.
پس از آن برجسته‌ترین مطالعه مربوط به پژوهش دکتر عرفانی بود که سال 2008 (1387) منتشر شد و آمار سقطهای غیرقانونی تا سال 2000 (1379) را 5/7 مورد به ازای هر 1000 زن در سنین باروری عنوان کرد که برابر 73 هزار مورد در سال بود.
سال 2005 (1384) مطالعه‌ای توسط مرتجی و همکارانش انجام شد که در آن تعداد سقط جنین عمدی ایرانیان 100 هزار مورد به دست آمد. سال 2017 نیز یک متاآنالیز دیگر توسط دستگیری و همکارانش روی داده‌های سال‌های 2000 تا 2013 انجام شد که نرخ سقط عمدی جنین در ایران را 14 مورد به ازای هر هزار زن در سنین باروری تخمین زد که معادل تقریبا 300 هزار مورد سقط سالانه می‌شود. سپس 2 مطالعه با ارزش دیگر انجام شد. یک مطالعه توسط دکتر حق‌دوست و همکارانش بود که در سال 1392 منتشر شد. در این مطالعه که روی 12 هزار و 960 نفر و در استان‌های مختلف انجام شده بود، تخمین زده شد سقطهای غیرقانونی بین 198 تا260 هزار مورد در سال باشد. مطالعه دوم که یک متاآنالیز گسترده بود توسط دکتر متقی و همکارانش در سال 2013 (1392) انتشار یافت. این مطالعه که با بررسی 10 مطالعه، مجموعا بر روی 102 هزار و 394نفر انجام شده بود، میزان بارداری‌های ناخواسته را در ایران 94/27 درصد تخمین زده و میزان سقط را 9/8 به ازای 1000 زن در سنین باروری اعلام کرده بود که با توجه به وجود 22 میلیون و 400 هزار زن در سنین باروری در آن زمان، آمار تقریبی 200 هزار سقط سالانه را به دست می‌داد. این البته آمار دقیقی نیست و بر پایه فرمول‌های علمی محاسبه شده است. به عنوان نمونه افزایش ضریب تجرد در میان دختران شاید از شاخص‌هایی باشد که می‌تواند محاسبه عدد 200 هزار سقط جنین در سال را تا حدودی کاهش دهد. البته برخی مقامات مسؤول در وزارت بهداشت در برخی موارد به همین عدد 200 هزار سقط جنین در سال استناد کرده‌اند که این عدد را تقویت کرده است. گفتنی است میانگین تعداد فرزند زنان در سن باروری در آن زمان حدود 7/1 بوده و درصد استفاده از تنظیم خانواده در کشور همچنان رو به افزایش بود. بنابراین آمار سقط در حالی در ایران طی سال‌های 74 تا 92 از 80 هزار به بیش از 200 هزار رسید که پوشش تنظیم خانواده بیش از 10 درصد افزایش یافته بود و افزایش تعداد زنان در سن باروری نیز نمی‌توانست این میزان از افزایش را توجیه کند.(جدول شماره 2)
در واقع طبق جدول شماره 2 و بر خلاف آنچه تصور می‌شد، رواج روش‌های تنظیم خانواده در ایران نه‌تنها باعث کاهش آمار سقط جنین نشده، بلکه این برنامه با از بین بردن مطلوبیت ذاتی فرزند و ایجاد ارزش منفی برای فرزند بیشتر، با رواج بیشتر سقط جنین نیز همراه شده است. یکی از شواهد این تحلیل، مطالعه دکتر عرفانی است که نشان داد بیشترین تعداد سقط عمدی مربوط به زنان دارای 2 فرزند بوده است.
نگاهی به تاریخ کشورهای غربی نیز تحلیل فوق را تایید می‌کند. به عنوان مثال در سال ۱۹۶۵ استفاده گسترده از قرص‌های جلوگیری از بارداری در آمریکا قانونی شد اما نه‌تنها نرخ سقط به دنبال این جریان کمتر نشد، بلکه بشدت افزایش یافت و از سال ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰ از 01/0 در هزار زن به 30 مورد در هزار زن رسید و عملا 3 هزار برابر شد. «ویلیام گاردنر» در کتاب «جنگ علیه خانواده» نوشت: «به گزارش سنای آمریکا در فاصله سال‌های 1981-1971، ایالت‌هایی که بیشترین بودجه را صرف تنظیم خانواده کرده بودند، بیشترین افزایش سقط جنین را داشتند». همین روند در کشورهای مختلف اروپایی نیز در دهه‌های 1970 و 1980 تکرار شد.
جالب اینجاست که نهادهای بین‌المللی به بهانه افزایش سلامت زنان در کشورهای در حال توسعه به صورت همزمان پیگیر افزایش پوشش تنظیم خانواده از یک سو و قانونی شدن سقط جنین از سوی دیگر هستند و به‌رغم تجربه تاریخی خود، سعی در القای این گزاره غلط دارند که «هرچه تنظیم خانواده بیشتر باشد آمار سقط عمدی کاهش می‌یابد»! در همین راستا در کنفرانس معروف جمعیت و توسعه قاهره (ICPD) در سال 1994 نگرش مثبت به سقط جنین (به بهانه آمار مرگ و میر زنان بارداری که به صورت غیرقانونی اقدام به سقط جنین می‌کنند) مطرح شد و «بهداشت باروری» با مفهومی جدید در زمره حقوق بشر قلمداد شد. همچنین فدراسیون بین‌المللی تنظیم خانواده (IPPF) در سال 2004 این شعار را مطرح کرد: «سقط جنین را نادر، سالم و قانونی کنیم».
در سال‌های اخیر صندوق جمعیت سازمان ملل، بانک جهانی، دفتر توسعه سازمان ملل، سازمان جهانی بهداشت، سازمان عفو بین‌الملل و انبوه نهادها و کنوانسیون‌های در ظاهر مدافع حقوق بشر، همچنان پیگیر افزایش پوشش تنظیم خانواده با این مفهوم در کشورها هستند و متاسفانه دولت‌ها نیز با غفلتی خودخواسته و با عدم تبیین دقیق وضعیت سقط جنین در کشورهای‌شان، به این نسخه فریبنده عمل می‌کنند. انتظار می‌رود مسؤولان بهداشت و سلامت جمهوری اسلامی ضمن نگاه هوشمندانه به تاریخ سقط جنین در دنیا و شناخت تاثیر «فرهنگ تنظیم خانواده» در افزایش این ناهنجاری اجتماعی، هرچه سریع‌تر آمار علمی سقطهای عمدی را مشخص کرده و با تدوین یک برنامه دقیق و همزمان فرهنگی و بهداشتی، از آمار این جنایت خاموش بکاهند.
سقط جنین غیرقانونی زن و شوهرهای قانونی
با توجه به عدم تمایل مسؤولان، آمارهای دقیق سقط جنین منتشر نمی‌شود اما پژوهش‌ها نشان می‌دهد اکثر قریب به اتفاق سقطهای جنین غیرقانونی، برای جنین‌های حاصل از روابط نامشروع نیست. برخلاف بسیاری از کشورهای پیشرفته، در ایران بیش از 90 درصد سقطهای جنین حاصل اقدام زن و شوهرهای قانونی است. از طرفی خیلی‌ها فکر می‌کنند به علت فقر اقتصادی سقط جنین رخ می‌دهد، در حالی که بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشتر سقطهای جنین به علت فقر فرهنگی است و کسانی که اقدام به این کار می‌کنند دارای درآمد متوسط به بالا بوده‌اند. بدین ترتیب می‌توان با شفاف‌سازی و تدوین یک برنامه جامع مانند فرهنگسازی و ترویج فرزندآوری، از آمار این جنایت خاموش تا حد زیادی کاست.
اطلاعات سقط در ایالات متحده آمریکا/ گردآوری شده توسط ویلیام رابرت جانستون (Wm. Robert Johnston) / آخرین بازبینی 28 نوامبر 2014
10 تا 15 درصد بارداری‌ها به دلایل مختلف دچار سقط می‌شوند
شرایط بارداری پس از سقط جنین
گذشته از سقط جنین خودخواسته، سقط جنین طبیعی و ناخواسته هم وجود دارد و خیلی‌ها این سوال برای‌شان به‌وجود می‌آید که بعد از سقط شدن فرزند آیا بارداری بی‌خطر امکان‌پذیر است؟
سقط جنین طبیعی به از دست دادن جنین تا قبل از هفته بیستم بارداری اطلاق می‌شود. 10 تا 15 درصد بارداری‌ها، به دلایل مختلفی دچار سقط می‌شوند. احتمال سقط جنین، معمولا در 3 ماه اول بارداری بسیار بالاست و به طور معمول اگر 3 ماه اول بارداری با موفقیت بگذرد، خطر از دست دادن جنین نیز بشدت کاهش پیدا می‌کند. سقط جنین برای زنان باردار علاوه بر سختی و رنج‌های جسمی، ناراحتی روحی نیز به همراه دارد و در بسیاری موارد افراد را برای بارداری مجدد نگران می‌کند. سقط جنین در بارداری اول به این معنا نیست که شما نمی‌توانید باردار شوید و بارداری موفقی داشته باشید، بلکه آمار نشان می‌دهد حدود ۸۵ درصد زنانی که یک بار سقط جنین داشته‌اند، در دفعه بعد بارداری موفقی را تجربه کرده‌اند. همچنین زنانی که بیش از یک بار سقط جنین داشته‌اند، در تلاش‌های بعدی خود ۷۵ درصد موفق بوده‌اند.
بارداری بعد از سقط جنین پس از چند وقت امکان‌پذیر است؟
معمولا بعد از یک بار سقط جنین، پزشکان انجام آزمایشی را توصیه نمی‌کنند، زیرا شانس بارداری موفق در فرد کم نشده است. البته این بستگی به تاریخچه پزشکی فرد دارد؛ مثلا برخی سقطهای 2 ماهه دوم به دلیل اختلال در گردن رحم است اما در بسیاری موارد، سقطهای 3 ماه اول به دلیل ناهنجاری‌های کروموزومی است که در حاملگی‌های بعدی رخ نمی‌دهد و حاملگی بعدی با موفقیت انجام می‌شود.
برای بارداری مجدد بهتر است به بدن زمان داده شود، از این رو بسیاری از پزشکان به فردی که دچار سقط جنین شده، توصیه می‌کنند مدتی صبر کند تا بتواند در آینده بارداری موفقی داشته باشد، زیرا همان‌طور که گفته شد بدن فرد برای بازسازی نیاز به زمان دارد و مدتی طول می‌کشد تا رحم خود را بازسازی کند و پوشش دیواره آن قوی و سالم شود.
مدت زمانی که پزشکان به افراد مختلف برای اقدام دوباره به بارداری توصیه می‌کنند، متفاوت است و این مدت زمان با توجه به شرایط روحی و جسمی فرد در نظر گرفته می‌شود.
به طور کلی اگر فرد از شرایط روحی و جسمی خوبی برخوردار باشد، می‌تواند پس از گذشت 2 یا 3 دوره قاعدگی از سقط، اقدام به بارداری کند. البته توصیه می‌شود قبل از اقدام به بارداری مجدد، فرد با پزشک معالج خود مشورت کند تا از سلامت جسمی خود و توانایی رحم مطمئن شود. در صورتی که پزشک بعد از گذشت 3 ماه به شما گفت هنوز بدن شما آماده نیست، نباید نگران باشید، زیرا ترمیم رحم در برخی افراد زمان بیشتری نیاز دارد. از همین رو پزشکان به برخی افراد توصیه می‌کنند بعد از سقط جنین بین 6 ماه تا یک سال صبر کنند و بعد از این دوران اقدام به بارداری مجدد کنند.
«روزنامه وطن امروز»
