چهار ماه پس از آغاز توافق ژنو؛ اجرای وعده‌های غرب "شاید وقتی دیگر"

گروه اقتصادی خبرگزاری «نسیم » - سید رضا میراحمدی : دور چهارم مذاکرات ایران و گروه 1+5 هفته گذشته در وین بدون هیچ پیشرفتی پایان یافت. این دور از مذاکرات در شرایطی برگزار شد که طبق توافقات دور قبل قرار بود کشورهای غربی در ازای تعلیق غنی‌سازی 20 درصد و محدودیت در برنامه هسته‌ای امتیازاتی به ایران بدهند. ایران بر طبق گزارش آخر سازمان انرژی اتمی به طور کامل به تعهدات خود در این توافقنامه پایبند بوده و آن را اجرایی کرده است. اما این در شرایطی است که آمریکا و کشورهای غربی تاکنون به تعهدات خود پایبند نبوده‌اند. در ادامه به بررسی امتیازات داده شده به ایران و میزان تحقق وعده‌های داده شده در توافنامه ژنو می‌پردازیم

در پی اجرای توافقنامه ژنو، آمریکا و کشورهای غربی به ایران تعهد دادند که در ازای تعلیق 20 درصد فعالیت‌های هسته‌ای خود 4.2 میلیارد دلار از دارایی‌های نفتی ایران را که به دلیل تحریم‌ها بلوکه شده بود طی 8 قسط آزاد کند .

تاکنون 5 قسط از 8 قسط توافق ژنو اصطلاحاً آزاد شده و در اختیار بانک مرکزی ایران قرار گرفته است و تا لحطه نگارش این مطلب بیش از 10 روز از تاریخ واریز قسط ششم می‌گذرد اما هنوز مبلغی واریز نشده است. البته مبالغی که تاکنون واریز شده است نیز قابل برداشت نیست و ایران هیچگونه اجازه برداشت از آن را ندارد و تاکنون نیز دلاری از این مبلغ وارد کشور نشده است. سخنگوی دولت دلیل اجازه نداشتن ایران برای برداشت را مکاتبات اداری و ارسال تاییده فروش نفت اعلام کرد اما با توجه به مطالبی که در ادامه گفته می‌شود آزادسازی پول نفت ایران در حاله‌ای از ابهام قرار دارد.

نکته قابل توجه در آزادسازی پول‌های نفتی، شرکت‌های طرف معامله ایران هستند. طبق توافق ایران، هشت شرکت را برای خرید کالاهای اساسی به گروه 1+5 معرفی کرد که آمریکا فقط چهار شرکتی که تماما آمریکایی هستند را مورد تایید قرار داد .

آمریکا از کشورهای خریدار نفت ایران خواسته بود که در بازه‌های زمانی ۳ ماهه به میزان مشخصی از خرید نفت ایران بکاهند و نفت ایران را با دیگر نفت‌های موجود در بازار نفت جایگزین کنند؛ در غیر این صورت کشورها و شرکت‌هایی که از اعمال این تحریم خودداری کنند خود با تحریم تجاری آمریکا روبرو خواهند شد. اما پس از مدتی به دلیل ناتوانی کشورهای مصرف کننده در جایگزینی نفت مرغوب ایران، آمریکا در چند نوبت این محدودیت را تمدید کرد. به طوری که میزان صادرات نفت ایران تا یک میلیون بشکه در روز کاهش یافته بود.

آمریکا برای اجرای تحریم‌های نفتی می‌بایست جایگزینی برای نفت ایران پیدا کند. از این رو کشورهای عربستان، عراق و لیبی از مهمترین گزینه‌های آمریکا برای جایگزین کردن نفت ایران محسوب می‌شدند. اما در این مدت عربستان که روزانه نزدیک به 10 میلیون بشکه نفت تولید می‌کرد نتوانست افزایشی در تولیدات خود داشته باشد و از طرفی نیز بر اساس گزارش‌های بین‌المللی این کشور با کاهش حدود 350 هزار بشکه‌ای نیز مواجه شده است. کشور عراق نیز هر چند در این مدت رشد چشم‌گیری در توسعه و صادرات نفت داشته است اما این کشور هنوز نتوانسته تولیدات خود را تا حدی که جایگزین نفت ایران شود افزایش دهد. اما کشور لیبی که به دلیل شباهت و نزدیکی نوع نفت تولیدی آن با نفت ایران از مهمترین کشورها برای جایگزینی محسوب می‌شد به دلیل جنگ‌های داخلی نه تنها تولید آن افزایش نیافته بلکه به صورت چشمگیری با کاهش تولید مواجه شده است به طوری که با تعطیلی بسیاری از پالایشگاه‌ها، این کشور نمی تواند حتی نیازهای داخلی خود را تامین کند. از این رو کشور آمریکا و غرب در شرایطی که کشورهای مصرف کننده نفت ایران همچون چین، هند و کره با افزایش تقاضای نفتی روبرو هستند نتوانست جایگزینی برای نفت ایران پیدا کنند.

بنابراین می‌توان گفت، آمریکا با لغو تحریم‌های نفتی ایران در مذاکرات ژنو و نگه داشتن آن در سطح یک میلیون بشکه در اصل امتیازی را برای مصرف کنندگان نفت ایران قائل شده است نه برای ایران!

صنعت پتروشیمی ایران بزرگترین منبع درآمدهای ارزی کشور پس از درآمدهای نفتی محسوب می‌شود که به همین دلیل مورد توجه غربیها برای فشار به ایران قرار گرفته است. اما منحصر بودن برخی از محصولات پتروشیمی و همچنین نیاز روزافزون کشورها به این محصولات و از طرفی خصوصی بودن اکثر صنایع پتروشیمی کشور تقریقا تحریم این صنعت را ناممکن کرده است. به طوری که به گفته یکی از مدیران صنعت پتروشیمی، محصولات تولید صنعت پتروشیمی ایران در اوج تحریم‌ها برای شش ماه آینده پیش فروش شده بود و مشکلی در فروش آنها به وجود نیامده است. به طوری که در آن زمان بیش از 16 میلیون تن از محصولات به بیش از 60 کشور دنیا صادر شده بود. البته در واردات برخی از قطعات این صنعت مانند کاتالیزورها مشکلاتی وجود داشت که برخی از این کاتالیزورها توسط متخصصین وزارت نفت بومی سازی شد و برخی نیز با واسطه دلال‌ها وارد کشور شده است. هر چند برداشتن تحریم‌های کامل این صنعت همچون تحریم‌های بانکی می تواند تاثیر مثبتی بر این صنعت داشته باشد اما با این وجود صنعت پتروشیمی ایران به راحتی توانسته بود با تحریم‌ها مقابله و با دور زدن آن مشکلی در فروش محصولات و توسعه این صنعت نداشته یاشد.

از این رو کشورهای غربی نیز با علم به این موضوع که توانایی توقف توسعه و صادرات صنعت پتروشیمی ایران را ندارند لغو تحریم‌های این صنعت را به عنوان یک امتیاز بی تأثیر در متن قراد ژنو قرار دادند.

شاید اکنون بتوان دلایل خوشحالی زیاد مقامات آمریکایی از توافقات ژنو را درک کرد

در ادامه تحریم‌های خصمانه غرب 11 شرکت کشتیرانی ایران نیز مورد تحریم‌های غرب قرار گرفته بودند که با شکایت ایران در مجامع بین‌المللی این 11 شرکت از لیست تحریم‌های اتحادیه اروپا خارج شد اما تحریم‌های یک طرفه آمریکا مبنی بر جریمه شرکت‌های معامله کننده با شرکت‌های کشتیرانی ایرانی موجب شده بود که هیچ کشوری با کشتیرانی ایران مبادله نکند. با این حال لغو تحریم بیمه ای محموله های نفتی و پتروشیمی ایران یکی از امتیازاتی بود که غرب در چارچوب توافق ژنو به ایران داد.

این امتیاز در شرایطی داده شد که اولا شرکت‌های بیمه‌ای ایران توانسته بودند تحریم‌ها را به فرصت تبدیل کنند و با بیمه کشتی‌ها و نفتکش‌های ایرانی درآمدهای ارزی بالایی را نصیب خود و کشور کنند. به طوری به گفته یکی از مدیران ارشد بیمه مرکزی در گفتگو با «نسیم» فقط از بیمه نفتکش‌های ایرانی در شش ماه اول آغاز تحریم‌ها درآمدی بالای 700 میلیون دلار نصیب شرکت‌های بیمه‌ای کشور شده بود.

دوم اینکه درست است که طبق توافق ژنو تحریم‌های بیمه‌ای کشتیرانی و نفتکش لغو شد اما هیچ یک از شرکت‌های بیمه‌ای خارجی به این دلیل که لغو تحریم‌ها شش ماهه است و در این مدت خدمات بیمه‌ای قابل اطمینان و به صرفه نیست، حاضر به بیمه کردن کشتی‌ها و نفتکش‌های ایرانی نشدند.

بنابراین کشورهای غربی و آمریکا قطعا با علم به اینکه ایران نمی‌تواند از شرایط لغو تحریم بیمه‌ای استفاده کند این امتیاز بی تأثیر را نیز در قرارداد ژنو قرار دادند.

تحریم فروش هواپیماهای مسافربری و قطعات آن به هر کشوری به دلیل ارتباط مستقیم با جان مردم از اعمال غیرانسانی محسوب می‌شود. کشورهای غربی و آمریکا بیش از 30 سال است که صنعت هواپیمایی کشور را تحریم کرده‌اند. برداشته شدن تحریم‌های صنعت هواپیمایی ایران نیز از جمله مواردی بود که مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 مورد توافق قرار گرفت. این امتیاز غرب نیز همچون امتیازات دیگر با زیرکی فراوان در این توافقنامه گنجانده شد. امتیاز لغو تحریم صنعت هواپیمایی کشور در شرایطی داده شود که بعدها مشخص شد اولا ایران می‌بایست قطعات مورد نیاز خود را فقط از آمریکا تهیه کند، دوما شرکت بوئینگ تنها مجاز است قطعات هواپیماهای ایرانی که قبل از انقلاب به ایران فروخته و از رده خارج شده را تأمین کند که بر این اساس یک سری قطعات بنجل که در انبارهای این شرکت مانده و مشتری برای آن وجود ندارد به ایران داده می‌شود . سوم اینکه این لغو تحریم در بازه زمانی محدود صورت می‌گیرد و بعد از آن به حالت قبل برمی‌گردد.

البته به گفته مسئولین هواپیمایی کشور مذاکراتی با شرکت‌های خارجی برای تامین نیازهای تحریمی صنعت هواپیمایی صورت گرفته اما تا لحظه نگارش این مطلب هنوز هیچ قطعه‌ای وارد کشور نشده است.