تجار: برخی نویسندگان "بی‌پروا نویسی" را تجدد می‌دانند

گروه فرهنگی «نسیم»؛ زمانی وقتی می خواستیم از زنان نویسنده صحبت کنیم، جز به چند نویسنده انگشت شمار، اسم دیگری نداشتیم، امروز با گذشت سه دهه از انقلاب اسلامی، تعداد نویسندگان زن افزایش یافته و به تبع آن، آثار متعددی به قلم زنان در این عرصه پدید آمده است.

به همین بهانه و در هفته کتاب به سراغ راضیه تجار، نویسنده رفتیم تا برایمان از شرایط حال حاضر نویسندگان زن و آثارشان بگوید.

تچار که متولد 1326 است تا بحال آثار زیادی مثل "نرگسها"، "زن شیشه ای"، "هفت بند بندهای روشنایی"، "سفر به ریشه ها"، "شعله و شب"، "سنگ صبور"، "از خاک تا افلاک"، "ستاره من"، "برگزیده ادبیات معاصر"، "جایی که آسمانش آینه کاریست"،"گمان مبر که شعله بمیرد"، "کوچه اقاقیا"،"فانوسی بیفروز"، "زندگینامه داستانی شهید شیرودی"،"زندگینامه داستانی شهید بابایی"، "مجموعه داستان آرام شب بخیر" و "جای خالی آفتابگردان". از او به جا مانده است.

متن ذیل مصاحبه «نسیم» با راضیه تجار است:

«نسیم»: خانم تجار به عنوان یک نویسنده زن که کتاب های زیادی نوشته اید؛ حضور زنان نویسنده را بعد از انقلاب در کشور چطور ارزیابی می کنید؟

با گذشت سه دهه از انقلاب، آثار زنان نویسنده کمیت و کیفیت خوبی دارد

تجار: خانم ها بعد از انقلاب بیشتر وارد عرصه اجتماع شدند و با توجه به رویدادها و وقایعی که بود، تدریجا در حوزه ادبیات هم این ورود پررنگ تر شد و ما با استقبال عظیم زنان روبرو شدیم.

با گذشت سه دهه، از نظر کمیت بسیار و از نظر کیفیت هم آثار خوبی داریم؛ ورود خانم ها و استقبال شان و اینکه قلم به دست گرفتند و از دنیای خویش می نویسند.

درست است که مسیر آزمون و خطا است و برخی از این آثار ممکن است که مانا نباشند و حتی یک بار مصرف باشند اما آثاری به وجود آمده که در حقیقت قابل تامل است و با این آثار می شود به یک شناخت وسیع از روحیه و نوع نگاه و دیدگاه خانم ها رسید و همچنین به نظر من آثاری هم پدید آمده است که گذر زمان بر آنها خدشه وارد نمی کند و می ماند.

«نسیم»: به نظر شما چه نکته ای در آثار زنان نویسنده برجسته است؟

جسارت قلم به دست گرفتن توسط زنان ستودنی است

تجار: یک نکته بسیار مهم در نویسندگی زنان ما این است که آنها این جسارت را پیدا کردند و قلم به دست گرفتند تا به تعهدشان نسبت به خود و جهان بیرونی شان عمل کنند؛ برای من خیلی قشنگ است؛ همین که خانم ها از پایین تدریجا به بالا بروند و صاحب اثر بشوند خیلی خوب است؛ البته این را هم باید بگویم که منظورم هر اثری نیست.

در حین نوشتن آدم ها خودشان را پیدا می کنند و به ضعف ها و قوت های درونی خود پی می برند و تدریجا نگاه شان یک نگاه درست تر می شود و نسبت به اطراف و آدم ها شناخته شان بالا می رود.

توقع شان از خودشان بالاتر می رود و به تبع فهم و کمال شان نیز بیشتر می شود و لذا مادری که با نوشتن و با کلمات و کتاب و کتابخوانی آشنا است می تواند برای فرزندش بسیار موثر باشد.

«نسیم»: زنان نویسنده در همه عرصه ها موفق بودند یا فقط چند حوزه خاص؟

زنان نویسنده در حوزه کودک و بزرگسال موفق بودند

تجار: کسانی که در این حوزه وارد می شوند از نظر شخصیتی به قوام بیشتری می رسند و این حرکت رو به رشد هم هست؛ زنان در حوزه کودک و نوجونان موفق بودند و البته در حوزه بزرگسال هم موفقیت هایی داشته اند.

نویسندگی آرامش درونی را به انسان منتقل می کند؛ بسیاری از افراد می آیند و به جای اینکه به پزشک و روانشناس مراجعه کنند با اعتماد به نفس قلم به دست می گیرند و می نویسند؛ اگر در ابتدا این اعتماد به نفس را نداشته باشند، ولی تدریجا ایجاد خواهد شد که بنشینند و بنویسند و بسیاری از آشوب های درونی و تلاطم ها و حتی شناخت هایی که در طول مسیر با آن روبه رو می شوند را از این طریق آغاز کنند و این حرف اصلی است که در حال رخ دادن است.

کسی که می نویسند دریچه های جدیدی به سوی روح اش باز می شود و به آگاهی بیشتری می رسد نسبت به کسی که با کتاب، قلم و واژگان بیگانه است.

«نسیم» برخی از کارشناسان می گویند که ما در حوزه داستان کوتاه بیشتر از رمان موفق بودیم؛ زنان نویسنده هم همین رویه را داشته اند؟

تجار: به نظر من هم زنان در داستان کوتاه موفق تر بودند؛ ما داستان کوتاه های بسیار خوبی نسبت به رمان داریم.

«نسیم»: کمی محتوایی به داستان های زنان بپردازیم؟ به نظر شما از نظر کیفیت آثار زنان نویسنده چگونه است؟

برخی آثار جدید یک بار مصرف اند/ سطحی نویسی ویژگی اصلی این آثار است

تجار: من چون رشته ام روانشناسی است به همه آثار بیشتر از این دید نگاه می کنم که یک اثر چگونه خواننده و یا حتی خود نویسنده را به یک آرامش و آگاهی می رساند.

طیفی از زنان ما که قلم به دست گرفته و نوشته اند واقعا آثاری را ارائه می دهند که شاید بتوان گفت آثار یک بار مصرف و یا آثاری برای مخاطبان عام است و کارهایی که بتوان به طور قاطع گفت آنها در حوزه ادبیات وارد شده و ارزشمند هستند، نیست و به آنها آثار عامه پسند می گوییم و شاید یک درجه پایین تر از آن برای نشریات زرد باشد و اینگونه آثار هم وجود دارد و اتفاقا زنان با توجه به احساسات و عواطف و هیجاناتی که دارند رویکردشان در درجه اول همین است و یک مقدار سطحی نویسی هم وجود دارد که برای مخاطبی که آثار خوب را ندیده و آثار خوب را نمی شناسد.

حتی دغدغه رسیدن به آن را ندارد این غذای فست فودی برای آن جذاب است و آن را سیر هم می کند، در حالی که سیری کاذب به همراه می آورد.

اگر بخواهیم اکثریت جامعه اهل مطالعه شوند نیاز است که این طیف را هم داشته باشیم ولی باید نقشه راهی وجود داشته باشد که تدریجا این طیف از مخاطبان به مسیر درست تر و رو به رشد برسند.

نویسندگان جوان گاهی کار خود را با رمان 200 صفحه‌ای شروع می‌کنند!

گاهی می بینیم به طور مثال یک دختر نویسنده جوان به یک باره یک رمان 200 صفحه ای را ارائه می کند در حالی که رمان بستر تجربه است و این سوال ایجاد می شود که با کدام مجوز آن نویسنده دست به نوشتن اثری می زند که هنوز آن را تجربه نکرده است .

این ها مسائلی است که باید آموزش داده شده و گفته شود و زنان نویسنده باید از داستان کوتاه شروع کنند و واقعا مانند یک فرش دستبافت که می خواهند آن را خلق کنند، نویسندگی نیز هم نیاز به استاد دارد و هم نیاز به عشق و علاقه و حوصله تا نویسندگان جوان کم کم یاد بگیرند بسیاری از کلمات و واژگانی که در اثر به کار می برند اضافه است و باید از لحاظ ساختاری مسیر درست را طی کنند. البته درون محتوای کار بسیار مهم است و باید به آن توجه شود.

«نسیم» در برخی آثار جدید نویسندگان زنان یک بی پروایی و بی حیایی وجود دارد، نظرتان را در این زمینه بگویید.

تجار: درست است. بخشی از کار به جامعه و نوع آسیب هایی که افراد در جامعه می بینند بر می گردد که شاید برخی از این آسیب ها به خاطر تهاجم فرهنگی و جابه جایی است، یعنی فرهنگ دچار تعارض شده و خانواده ها گاه سرگردان هستند و آموزه هایی که والدین به فرزندان منتقل می کنند و محکم بر روی آنها بایستند تا اندازه ای سست شده است و این تاثیر مخرب تکنولوژی و به هر حال در مقطع زمانی که هستیم که نسل جدید خیلی چیزها را دست آورد خود می داند و خیلی چیزها را به شدت کنار می زند.

برخی نویسندگان بی‌پروا نویسی را تجدد می‌دانند

شما فکر کنید از دل همین ها نویسندگانی به وجد بیایند و چون ثبات فکری و شخصیتی شان کامل نشده آمدند دریافت های خودشان کال است و آن را می خواهند در دل آثارشان معرفی کنند.

یک مثل معروف داریم که می گوید: بی پیر نرو تو در خرابات؛ هر چند سکندر زمانی؛ متاسفانه بعضی از کسانی که راهبری می کنند و خودشان از اساتید حوزه هستند به این سمت و سو جهت می دهند؛ و این بی پروانویسی را تشدید می کنند و خیلی آگاهانه در این مسیر قدم میزنند.

یک وجه دیگر بی پروانویسی این است که نوشتن هر چیز را نشانه تجدد می دانند و دوست دارند خودشان را این طور نمایش دهند؛ اگر ناآگاهانه باشد بالاخره حریم را می شناسند و پرده در و ولنگاری و هرزه نگاری جایی ندارد؛ کسی که قلم به دست می گیرد، آبشخور فکری اش باید روشن شده باشد، در بعضی آثار چنین می بینیم.

البته در مقابلش باید بگویم پاکیزه نویسی هم جایگاه خودش را دارد، دیده بان ادبیات و کسانی هستند که اگر حرفی برای گفتن دارند راهکارش را بشناسند و بدانند چگونه گفتن تاثیر خودش را داشته باشد.

نسیم: در صحبت هایتان از آموزش هم گفتید، این آموزش چقدر می تواند موثر باشد؟

تجار: من به آموزش خیلی معتقدم؛ استعداد حرف اول را می زند؛ در گذشته کلاس های آموزشی نداشتیم اما انقدر هم نویسنده جوان نداشتیم، الان نویسندگی هنری است که به آن توجه ویژه می شود؛ بچه هایی هم که وارد این عرصه می شوند استعدادهایشان ممکن است از 10 تا 20 باشد، آن استادی که در کنارشان هست به نوعی باید با او برخورد کند که روز به روز استعدادش شکوفا شود.

بحث آموزش می تواند تاثیرگذار باشد؛ اما یک قالبی نیست که صد در صد کسی بیاید و هیچ پایه ای نداشته باشد و بخواهد با آموزش صد در صد درست شود؛ بحث استعداد، یادگیری، انضباط کاری، پشتکار و علاقه و باور داشتن از دو سو می تواند خیلی کمک ساز باشد.

کسانی که این دوره ها را در جای درست می گذرانند، بسیار تاثیر گذار خواهد بود؛ اما بعضی ها که شاید یک جلد کتاب تالیف کرده باشند در هر فرهنگسرایی کلاس داستان نویسی برپا کرده اند؛ مقصود این است که اگر کسی که استاد است امتحان پس داده باشد و هنرجو استعداد اولیه را داشته باشد یقینا رد طی این مسیر حرکتش رو به رشد خواهد بود.

نسیم: اگر بخواهید اسم چند نویسنده زن موفق را نام ببرید اسم چه کسانی را می برید ؟

تجار: خیلی دلم نمی خواهد اسم ببرم؛ اما زیاد هستند کسانی که در این عرصه قدم گذاشتند و موفق بودند.

نسیم: چه آرزویی برای زنان نویسنده دارید؟

تجار: کاری ارائه دهند که اندیشه والا داشته باشد و هم هویت ایرانی اسلامی را در خود داشته باشد.